Zimbardo was meer dan de psycholoog achter het gevangenisexperiment

Het onderzoek duurde nog geen week, maar weinig experimenten uit de wetenschapsgeschiedenis zijn zo tot de populaire cultuur doorgedrongen als het Stanford Prison Experiment . Boeken, documentaires en speelfilms zijn er gemaakt over dit geesteskind van sociaal psycholoog Philip Zimbardo. In augustus 1971 liet Zimbardo tien mannelijke studenten die zich voor een vaag gevangenisonderzoek hadden opgegeven met veel tumult thuis ‘arresteren’; elf anderen werden hun bewakers.

Al snel begonnen de bewakers de gevangenen op meer en minder creatieve manieren te vernederen. Na zes dagen was zo’n sociaal onveilige situatie ontstaan, zoals we nu zouden zeggen, dat Zimbardo’s vriendin Christina Maslach aan de bel trok en Zimbardo het experiment voortijdig afbrak. Het jaar daarop trouwden ze en ze zat naast hem toen hij op 14 oktober thuis op 91-jarige leeftijd overleed.



Philip Zimbardo groeide op als oudste van vier kinderen in een arm gezin van Siciliaanse afkomst in de wijk de Bronx in New York. Hij was de eerste in zijn familie die de middelbare school afmaakte. In het laatste jaar van de middelbare school zat hij toevallig genoeg bij Stanley Milgram (1933-1984) in de klas, die ook beroemd werd met psychologisch onderzoek naar wreedheden die gewone mensen kunnen begaan (Milgram onderzocht de gehoorzaamheid van mensen als hun gevraagd werd om anderen zware elektrische schokken toe te dienen).

„Stanley was de slimme jongen en ik was de populaire jongen”, zei Zimbardo daarover in 2000 in een interview in het populair-wetenschappelijke blad Psychology Today. (Een interview dat Maslach schreef , want dan kon zij mooi de persoonlijke vragen stellen.) Populair doen had Zimbardo al geleerd toen hij vijf was.

Hij lag toen een half jaar in het ziekenhuis met kinkhoest en een dubbele longontsteking. Daar leerde hij niet alleen lezen; hij begon ook te begrijpen hoe hij zich moest gedragen om extra aandacht van het verplegend personeel te krijgen en hij bedacht er groepsspelletjes voor hemzelf en zijn medepatiënten. De sociale vaardigheden die hij zo opdeed kon hij later goed gebruiken, want hij kreeg keer op keer met vooroordelen te maken wanneer mensen dachten dat hij joods, zwart of van de maffia was.

Die ervaringen droegen ertoe bij dat Zimbardo psychologie ging studeren. In 1955 studeerde hij af en in 1959 promoveerde hij aan de Yale-universiteit, nog geen twee uur rijden ten noordoosten van New York. In 1957 was hij al getrouwd met de letterkundige en latere Tolkien-specialist Rose Abdelnour (1932-2015), met wie hij een zoon kreeg.

In 1968 verhuisde het gezinnetje helemaal naar de Amerikaanse westkust, waar Zimbardo aan de Stanford-universiteit in Californië ging werken. Hij deed er zijn gevangenisexperiment en bleef er tot aan zijn emeritaat in 2003 aan verbonden..