Zijn de Syrische rebellen gederadicaliseerd?

Religieuze minderheden worden niet afgeslacht, er is stroom, water en voedsel, en de Koerden worden opgeroepen tot samenwerking. De rebellen beseffen dat het anders moet, denkt Koert Debeuf. Toen ik in 2012 en 2013 enkele keren het Syrische rebellenfront bezocht, zag ik de radicalisering toenemen en het seculiere Vrije Syrische Leger geïnfiltreerd worden door fundamen­talisten.

Tijdens mijn reizen naar Noord-Syrië zag ik ook de eerste buitenlandse Syriëstrijders op mijn vluchten van Caïro naar Istanbul en daarna naar de Turkse stad Gaziantep, waar ze werden opgewacht door mannen met lange baarden in de typische Afghaanse kledij. De leider van de zogenoemde Islamitische Staat of IS in Irak, Abu Bakr al-Baghdadi, had net zijn vriend Abu Muhammad al-Jolani naar Syrië gestuurd om Jabhat al-Nusra, een afdeling van IS op te richten. Aan de frontlinie bij de militaire luchthaven van Kuweiris, bij Aleppo, hield het leger van Assad stand.



Een van de commandanten van de rebellen had evenwel geen zin in Europese pottenkijkers en liet mij dat met zoveel woorden verstaan. Hij zou later een van de bevelhebbers worden van IS. Al-Jolani en zijn Jabhat al-Nusra volgden een ander pad.

Toen het kalifaat werd uitgeroepen in de zomer van 2014, weigerde al-Jolani om zijn militie te laten opgaan in IS en bleef hij trouw aan Al-Qaeda. Voor de buitenwereld maakte dat weinig uit. Jabhat al-Nusra werd terecht beschouwd als een terroristische jihadistische militie met het Westen als voornaamste vijand.

De militie knipte in 2016 haar banden met Al-Qaeda door en veranderde haar naam in Hayat Tahrir ash-Sham (HTS) of de Organisatie voor de Bevrijding van de Levant. De leiders bleven evenwel dezelfde, waardoor de meeste experts die metamorfose als een schijnvertoning beschouwden. Toen vorige week de rebellen in sneltempo Aleppo veroverden, bleek dat HTS de leiding had over die operatie.

Dat maakte zowel experts als Syrische activisten zenuwachtig. Is dit nu de grote bevrijding van het schrik­bewind van president Bashar al-Assad? Zoals in elke oorlog werkt de propagandamachine aan beide kanten op volle toeren. De vrienden van Assad doen er alles aan om duidelijk te maken dat HTS een terroristische groep is die Syrië wil omvormen tot een soort IS-achtige staat.

Diezelfde propaganda was weinig geloofwaardig in 2011, toen de revolte tegen Assad duidelijk door gewone burgers was gestart. Nu wordt ze veel gemakkelijker overgenomen. Was HTS niet opgericht door IS? Op de video’s van HTS zelf, maar ook van inwoners van het “bevrijde” Aleppo, zien we een ander beeld.

Er zijn geen zwarte vlaggen te zien, geen Afghaanse kledij en evenmin horrorbeelden van christenen of andere minderheden die worden afgeslacht. De beelden waarop zulke dingen wel te zien zijn, blijken na grondig onderzoek systematisch oudere beelden te zijn, opvallend vaak uit Irak, die nu opnieuw worden verspreid. De vraag is dus of er daadwerkelijk iets is veranderd? Vorig jaar stelde Wassim Nasr, journalist bij satellietnieuwszender France24, zich dezelfde vraag nadat het hem was opgevallen dat het discours van al-Jolani, de leider van HTS, gematigder was geworden.

Was dat een aanpassing in de communicatie of is er iets ten gronde veranderd? Hij ging naar Syrië om het zelf te achterhalen. Tijdens zijn gesprek met HTS-leiders, onder wie al-Jolani zelf, kreeg hij telkens dezelfde boodschap te horen: IS en Al-Qaeda waren voor hen geen rolmodel meer. Meer nog, ze vonden die terroristische en antiwesterse ideologie van internationale jihad fout omdat ze “alleen tot de vernietiging en mislukking van lokale gemeenschappen” had geleid.

Volgens de ideologische leider van HTS deden ze er daarom alles aan om te voorkomen dat hun leden zich zouden aansluiten bij IS of Al-Qaeda. Tot slot gaven ze aan dat het Westen niet langer hun vijand is en dat ze zelfs hopen op de steun van Europa en de Verenigde Staten in hun strijd tegen Assad en zijn bondgenoten Iran, Rusland en Hezbollah. Of het HTS menens is met die deradicalisering, valt voorlopig moeilijk te achterhalen.

Maar de berichten die ons vanop het terrein in Syrië bereiken, lijken de omslag te bevestigen. Journalist Kareem Shaheen poste op X dat er volgens zijn christelijke Syrische familie in Aleppo opnieuw meer elektriciteit en water is, dat het vuilnis opnieuw wordt opgehaald (en dat de rebellen ervoor betalen) en dat er overal brood wordt uitgedeeld. Onder het regime van Assad was er maar twee uur per dag elektriciteit in de stad.

Gisteren stuurde al-Jolani ook een bericht naar de Koerdische strijders met de boodschap dat HTS een Syrië voor alle Syriërs wil, en dat de Koerden daarin niet alleen een rechtmatige plaats hebben, maar dat HTS ook met hen wil samenwerken om dat doel te bereiken. Opnieuw, HTS-militanten zijn niet plots seculiere, democratische pacifisten geworden, maar we kunnen niet ontkennen dat er een soort deradicalisering heeft plaatsgevonden. Na dertien jaar oorlog in Syrië, en veel nederlagen van de oppositie, is er bij HTS blijkbaar een besef gegroeid dat het anders moet.

Zou het kunnen dat HTS en andere rebellengroepen nu begrijpen dat ze niet alleen tegen dat regime moeten zijn, maar vooral het tegendeel ervan? Waar Assad de Sy­riërs zonder enige schroom bombardeerde, verhongerde en tegen elkaar opzette, probeert HTS voedsel te bedelen en groepen te verbinden. De reacties van burgers van verschillende geloofsovertuigingen zijn voorzichtig positief. Ze hadden wellicht liever gezien dat hun stad door een andere groep dan HTS werd overgenomen, maar ze zien het wel als een bevrijding.

Dat zegt alles over Assad en zijn dictatuur, waarvoor niets en niemand veilig is. De vraag is hoe Europa daar nu op moet reageren. Gaan we opnieuw mee in het discours van Assad dat we moeten kiezen tussen hem en de internationale jihad? Of geven we de rebellen het voordeel van de twijfel om af te raken van een van de ergste dictaturen ter wereld? Het blijft voorlopig een onduidelijk verhaal.

Maar het zou een vergissing zijn om alles te blijven zien vanuit een puur ideologische bril, gebaseerd op 9/11 en de terreuraanslagen in Europa, en te vergeten wat er op het terrein gebeurt en verandert..