Weg met de dollar! Maar wat dan?

Weg met de dollar! Maar wat dan? De Brics-landen zoeken onder druk van Amerikaanse sancties naar een alternatief voor de dollar. Dat vraagt om een betaalmiddel van formidabele omvang. correspondent Zuid-Afrika Lord Jim O’Neill had het allemaal niet zo serieus bedoeld, toen hij – Brits econoom – in 2001 het acroniem ‘Bric’ muntte voor de opkomende economieën Brazilië, Rusland, India en China, een soort van tegenhanger voor de Groep van Zeven.

De buitenlandministers van Brazilië en Rusland zagen er wel wat in en richtten een intergouvernementele club op, in eerste instantie slechts als multilateraal economisch forum met jaarlijkse bijeenkomsten, inmiddels met een eigen ontwikkelingsbank en noodfonds, en een politieke agenda. Het gezelschap is één initiaal en vijf leden rijker, en deze week komen ze – voor de zestiende keer – samen in de Russische stad Kazan, op de grens van Europa en Azië. Bric+ (de vier kernleden plus Zuid-Afrika, Egypte, Ethiopië, Iran en de Verenigde Arabische Emiraten) is uitgegroeid tot een aanzienlijk blok, met een gezamenlijk bbp dat boven dat van de G7 uitsteekt, enorme grondstoffenrijkdom, groeiende bevolkingen en economieën, en een gedeelde wens tot vrije handel.



Maar mede door een gebrek aan financiële slagkracht opereert het in de schaduw van gevestigde instituten als de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds. Russische banken zijn daarbij alweer twee jaar uitgesloten van Swift, het systeem dat grensoverschrijdend bankverkeer faciliteert (één van vele westerse sancties tegen de invasie van Oekraïne), en China, met verreweg de grootste economie van het blok, raakte in vier jaar tijd verwikkeld in een handelsoorlog met de VS, met meer en meer sancties over en weer. Als gevolg van de beperkingen schoot de handel binnen het Brics-blok relatief gezien omhoog.

In het eerste kwartaal van 2022 – begin van de oorlog – nam het handelsvolume van Rusland met Brazilië, India, China en Zuid-Afrika toe met 38 procent. In twee jaar tijd groeiden China en India uit tot de grootste afnemers van goedkope Russische olie, en sinds de Nord Stream 1-pijplijn naar Duitsland buiten werking is, is Rusland afhankelijk van gastoevoer naar buurland China via de Power of Siberia-pijplijn. Over een tweede pijplijn wordt onderhandeld.

Bric+ is een verre van gelijkgestemd gezelschap, maar verenigd in de zoektocht naar alternatieve betaalmogelijkheden voor de almachtige dollar, de meest verhandelde munt ter wereld en populairste reservemunt. Het besluit van de G7 om 50 miljard dollar aan bevroren Russische tegoeden te verkopen (van in totaal 325 miljard dollar) en uit te lenen aan Oekraïne voor oorlogsdoeleinden, zal die behoefte alleen maar hebben versterkt. Tijdens een bijeenkomst van Brics-ministers, twee weken geleden, noemde de Amerikaanse topeconoom Jeffrey Sachs de beslaglegging (alsook die van Iraanse, Venezolaanse en Afghaanse tegoeden) agressief, gevaarlijk beleid uit Washington.

“Ik zeg al vijftien jaar tegen mijn eigen regering: ‘Stop ermee, dit is idioot. Je vernietigt het vertrouwen in de dollar’.” Alternatieven ontstaan vooral bilateraal.

Zo onderhandelt China al sinds 2016 met Saoedi-Arabië (kandidaat-lid van Bric+) over oliebetalingen in de eigen munt en heeft India een systeem ontwikkeld waarmee transacties kunnen worden uitgevoerd met Iran (ook zwaar gesanctioneerd). Ondertussen onderzoekt Rusland een multivaluta-betaalsysteem voor centrale en commerciële banken binnen het blok. Een voor de hand liggende kandidaat is de yuan.

In drie decennia groeide de Chinese economie uit tot grootste exporteur van fabrieksgoederen ter wereld, en naar koopkracht ’s werelds grootste economie. De Chinese munt is daarmee verworden tot de populairste reservemunt na de dollar en de euro, en het op drie na meest gebruikte betalingsmiddel in het Swift-systeem. Critici verwachten echter niet dat de yuan de dollar zomaar overneemt, gezien streng financieel beleid dat Peking voert.

Burgers en bedrijven mogen slechts 50.000 dollar aan yuan per jaar het land uit sturen, en de munt heeft geen eerlijke marktwaarde; Peking houdt hem kunstmatig laag om hem concurrerend te houden. De Brics-ontwikkelingsbank betaalt nog voor het grootste deel uit in dollars – een stabiele munt waar simpelweg veel vraag naar is, en de CFO van de bank, gevestigd in Shanghai, liet vorig jaar aan Bloomberg weten niet van plan te zijn de dollar de rug toe te keren.

De Britse econoom O’Neill, geestesvader van Brics, ziet de bijeenkomst in Kazan vooral als een opgeblazen symbolisch gebaar voor hoogdravende retoriek, schreef hij vorige week op de website van Project Syndicate . Het ontbreekt aan een langetermijnstrategie ‘in het samenraapsel van nieuwe leden’ en aan een mandaat om wereldwijde problemen aan te pakken. En waarom doen de veelbelovende economieën Mexico en Indonesië niet mee? De Brics-top duurt in totaal twee dagen.

De volgende topontmoeting, volgend jaar, heeft plaats in Brazilië op uitnodiging van president Lula da Silva. Voor het eerst komt dinsdag in Kazan in Rusland de Brics+ bij elkaar. Hoe gaat deze groeiende landengroep zich ontwikkelen en wat zijn de belangen van de verschillende leden ?.