Wat als Oekraïne écht toetreedt tot de NAVO? ‘Dan moeten we inderdaad meteen oorlog voeren’

Bij zijn bezoek aan Brussel stelde Oekraïens president Zelensky zijn eisen op scherp: laat zijn land toetreden tot de NAVO, anders moet het kernwapens maken. Maar staat zo’n toetreding dan niet gelijk aan de Derde Wereldoorlog? ‘Toch moet het er ooit van komen.’ Een “onmiddellijke uitnodiging” om bij de NAVO-club te komen, dat is wat de Oekraïense president van westerse leiders wil.

Die boodschap bracht hij donderdag op de Europese top in Brussel, waar hij ook zijn overwinningsplan kwam voorstellen. De uitnodiging om bij de NAVO te komen, is volgens hem de belangrijkste manier om Rusland naar de onderhandelingstafel te dwingen. En als er geen NAVO-lidmaatschap komt, dan heeft Oekraïne bijna geen andere keus dan een nucleaire wapens te ontwikkelen om Rusland af te schrikken, klonk het.



“Maar we kiezen niet voor kernwapens”, zei Zelensky. “We kiezen voor de NAVO.” Uit zijn discours spreekt volgens defensiespecialist Roger Housen een zekere radeloosheid over hoe de oorlog aan het front nu verloopt.

“Dat is begrijpelijk, maar dan nog is zo’n uitspraak heel ongelukkig”, zegt Housen. “Zelensky maakt zich met zulke uitspraken ongeloofwaardig, want hij weet natuurlijk ook dat geen enkel land hem kernwapens, of de technologie ervoor, zal leveren.” Later verduidelijkte Zelensky nog eens dat Oekraïne geen kernwapens wil ontwikkelen.

Het lijkt erop dat hij dat enkel zei om zijn punt te onderstrepen. Oekraïne moet volgens hem bij de NAVO komen, ook al weet hij dat zijn bondgenoten daar op dit ogenblik niet voor gewonnen zijn. Als Oekraïne morgen toetreedt tot de alliantie, dan is dat een regelrechte oorlogsverklaring aan Rusland.

In dat geval zouden de bondgenoten verplicht zijn om troepen te sturen naar Oekraïne. Artikel 5 van het NAVO-verdrag stelt namelijk dat alle bondgenoten een lidstaat te hulp moeten schieten als die wordt aangevallen. “We zouden dan inderdaad meteen oorlog moeten gaan voeren”, zegt defensie-expert Sven Biscop (UGent/Egmont Instituut).

“Als de lidstaten dat niet doen, is dat meteen het einde van artikel 5, want dat heeft dan geen waarde meer.” Net daarom is het voor de NAVO-landen ondenkbaar om Oekraïne meteen te laten toetreden. Zij willen zich buiten een rechtstreekse oorlog met Rusland houden.

Oekraïne heeft trouwens al een uitnodiging om lid te worden gekregen. Dat was op NAVO-top in Boekarest van 2008. Zowel Oekraïne als Georgië kreeg toen een invitatie.

“De NAVO heeft toen wel beide landen de hand gereikt , maar het is bij die symbolische stap gebleven”, zegt Biscop. “De Amerikanen wilden de twee landen erbij, maar de Europeanen vonden dat geen goed idee, omdat ze Rusland niet wilden provoceren (Georgië heeft dat jaar nog een kleine oorlog met Rusland uitgevochten, YV) . Uiteindelijk mochten de twee landen wel lid worden, maar er werd niet bij gezegd wanneer.

” Voor Oekraïne en Georgië zit er ondertussen niets anders op dan wachten. Vorig jaar zei toenmalig NAVO-baas Jens Stoltenberg dat Oekraïne op termijn in de NAVO hoorde, maar dat daar geen sprake van kan zijn zolang de oorlog met Rusland woedt. Zijn opvolger, de Nederlandse ex-premier Mark Rutte, liet enkel optekenen dat de bondgenoten Zelenky’s overwinningsplan zorgvuldig bestuderen.

Binnen het Europese blok heeft Zelensky ook zijn tegenstanders. De Hongaarse premier Viktor Orban heeft al laten weten dat hij niet warm loopt voor het overwinningsplan van Zelensky. De Slovaakse premier Robert Fico heeft dan weer gezegd dat hij het lidmaatschap van Oekraïne nooit zal goedkeuren.

Omdat er unanimiteit nodig is, volstaat één dwarsligger om de toetreding tegen te houden. Momenteel is er bij de bondgenoten geen appetijt om Oekraïne lid te maken, maar dat zal allicht veranderen wanneer de gevechten stoppen. Dan zal het Oekraïense lidmaatschap van de NAVO waarschijnlijk in de weegschaal liggen bij de onderhandelingen.

Zelensky heeft ook de lange termijn in gedachten: hij vraagt een directe uitnodiging, maar geen onmiddellijk lidmaatschap. Hij wil vooral dat Oekraïne spijkerharde veiligheidsgaranties krijgt wanneer het tot een akkoord komt. Maar zo’n compromis zou in Oekraïne op weerstand kunnen botsen.

“Als Oekraïne in ruil daarvoor grondgebied zou moeten afstaan, dan wordt het heel moeilijk voor de Oekraïense bevolking om zoiets te accepteren”, zegt Julia Soldatiuk-Westerveld, Oekraïne-deskundige aan het Clingendael Instituut. Er is nog een ander scenario waarin toetreding moeilijk wordt. Stel dat de gevechten uitdoven omdat beide partijen uitgeput zijn, maar geen akkoord kunnen vinden, dan kan de strijd later weer oplaaien.

In dat geval is het volgens Biscop “twijfelachtig” of de andere landen zullen instemmen met een toetreding. “Zolang de oorlog niet écht gedaan is, kan je op dat vlak geen stappen zetten”, zegt Biscop, “tenzij symbolische.” Door de verregaande samenwerking die er nu al is met de partnerlanden kunnen Biscop en Soldatiuk zich geen toekomst voorstellen waarin Oekraïne geen lid wordt van de NAVO.

Alleen is er op dit moment natuurlijk nog heel veel onduidelijkheid over wanneer en hoe. “Het moet er ooit van komen”, zegt Biscop. “Dat geldt ook voor lidmaatschap van de Europese Unie.

Ik denk dat Oekraïne niet kan voortbestaan als een onafhankelijk land als het niet wordt ingebed in onze structuren.” Geselecteerd door de redactie.