Walvis of containerschip: in de ‘blauwe corridor’ is het vechten om voorrang

Moeten containerschepen omvaren om botsingen met walvissen te voorkomen als ze daarmee tegelijk extra CO 2 uitstoten en dus het klimaat juist schaden? Hoe verhouden de belangen van bedreigde walvispopulaties, de handelseconomie en de klimaatopwarming zich tot elkaar? En wie mag bepalen wat belangrijker is? Deze zomer komt daar vermoedelijk meer zicht op. Bij aanvaringen met schepen lopen walvissen vaak zware, meestal dodelijke verwondingen op. In minder ernstige gevallen kunnen ze op z’n minst gedesoriënteerd raken.

De koude wateren waar de dieren zich vol eten en de warme gebieden waar ze hun jongen grootbrengen zijn soms al beschermd tegen scheepvaart. Maar op de trekroutes, de zogenaamde ‘blue corridors’ die deze gebieden met elkaar verbinden, lopen ze meer gevaar. Die trekroutes zijn nog niet zo lang bekend.



Zo’n twintig jaar geleden deden biologen de eerste pogingen om ze in kaart te brengen. Ze rustten walvissen uit met zenders, bestudeerden met verrekijkers hun aantallen tijdens oceaanexpedities, observeerden patronen in hun staart en beluisterden akoestische signalen uitgezonden door walvissen. In 2022 bracht onder meer het Wereld Natuur Fonds (WWF) een kaart uit van de blue corridors.

Over een paar maanden publiceert de natuurorganisatie een geüpdatete, digitale en bewegende versie. Handig, want de routes zijn seizoensgebonden. De Noord-Atlantische bultruggen zijn net aangekomen in de warme, kalme wateren rond de Caribische eilanden om daar hun jongen groot te brengen.

Een maand geleden verlieten ze het koude, voedselrijke water rond de Noordpool. Onderweg maakten ze een tussenstop bij ‘snackbar’ Azoren om daar nog wat te foerageren. Duizenden walvissen leggen jaarlijks enorme afstanden af in de blue corridors.

En het wordt daar steeds gevaarlijker, want het wordt er steeds drukker. De walvispopulaties zijn toegenomen dankzij het moratorium op commerciële walvisvangst uit 1986. En de wereldwijde containerscheepvaart groeit gestaag: van 4.

966 schepen in 2011 naar 5.589 schepen in 2022, afgaande op Duits dataplatform Statista. Miljoenen zeecontainers varen ieder moment ergens over de oceaan.

En dat wordt alleen maar meer. Walvissen en schepen komen elkaar steeds vaker tegen. Daarbovenop brengt klimaatopwarming de transportroutes en blue corridors soms dichter bij elkaar.

„Door het wegsmelten van zee-ijs ontstaan soms nieuwe, kortere scheepvaartroutes in gebieden waar ook blue corridors liggen”, zegt WWF-onderzoeker Nathalie Houtman. Het omgekeerde beurt ook. „Door klimaatopwarming verandert de ligging van de koude, voedselrijke gebieden en dat dwingt de walvissen tot andere routes.

Soms ongelukkig genoeg dichter bij drukke transportroutes.” Het aantal plekken met zee-ijs, waar veel voedsel is, neemt ook nog eens af. Walvissen zitten dus klem tussen klimaatverandering en toenemend vrachtverkeer.

Hoeveel aanvaringen er tussen walvissen en schepen plaatsvinden, is niet duidelijk. Het Amerikaanse onderzoeksinstituut NOAA schrijft dat er tussen 2010 en 2017 aan de Atlantische kust van de Verenigde Staten en Canada en de Golf van Mexico 37 ongelukken zijn gerapporteerd. Dat zal een onderschatting zijn.

Veel schepen merken de aanvaringen niet eens op. Nu de blue corridors beter in kaart zijn gebracht, is gelukkig ook iets tegen de toenemende gevaren te doen. Op de World Oceans Day van de Verenigde Naties in juni zal worden voorgesteld de snelheid van containerschepen te verlagen in die blue corridors, denkt Houtman, en hopelijk ook op de VN Ocean Conference, ook in juni.

Nu is die snelheid soms wel 25 knopen (zo’n 46 kilometer per uur). Een veilige snelheid voor walvissen is maximaal 10 knopen (zo’n 18,5 km/u), volgens het WWF. In veel gevallen zal dat ook brandstofverbruik en uitstoot van CO 2 en andere vervuilende stoffen verminderen: voor het klimaat een win-winsituatie.

Dat kan niet gezegd worden van een voorstel van het WWF en andere natuurbeschermingsorganisaties waarbij schepen belangrijke blue corridors helemaal zouden vermijden. Dat betekent: omvaren. En dus juist extra brandstofverbruik en een verhoogde -uitstoot.

En in beide gevallen: duurder containertransport. Het maakt de economische en klimatologische afwegingen heel complex. De Internationale Maritieme Organisatie (IMO), de VN-organisatie voor de scheepvaart, is het internationale orgaan dat beslist over de ligging van scheepvaartroutes.

De IMO houdt al lang rekening met walvissen: sommige leef- en voedgebieden moeten worden vermeden of snelheden worden aangepast. Inmiddels heeft de IMO steeds meer oog voor de blue corridors. Voor de kust van Panama mogen transportschepen sinds 2014 niet sneller varen dan 10 knopen, om de bultruggen te beschermen.

Er gingen jaren van overleg aan vooraf. Rederijen moeten zich houden aan de schema’s van de IMO. Daarnaast zie je „steeds vaker vrijwillige aanpassingen van rederijen”, zegt Houtman.

De Italiaanse rederij Mediterranean Shipping Company (MSC) vermijdt bijvoorbeeld twee plekken bij Griekenland en Sri Lanka in de transportroutes om aanvaringen met walvissen te verminderen. Het lijkt erop dat het bewustzijn over walvisbescherming aan het toenemen is. Bij rederij Maersk is dat ook het geval.

„We hebben wereldwijde walvisbeperkingszones”, mailt een woordvoerder van het bedrijf. Meestal zijn dit gebieden die van belang zijn voor de voeding of voortplanting. „Als een van onze schepen in zo’n zone moet varen, verlagen we de snelheid of laten we omvaren.

We ondersteunen onze schepen in hun routeplanning en gebruiken moderne technologie voor automatische begeleiding.” De woordvoerder gaat niet in op de economische afwegingen maar weet wel dat „snelheidsbeperkingen worden meegenomen in de dienstregelingen, zodat onze planningsbetrouwbaarheid behouden blijft.” Nu de routes steeds zichtbaarder worden, hoopt het WWF dat nog meer van dit soort maatregelen van de IMO en van rederijen volgen.

„Er zijn ook plannen voor het bouwen van windmolenparken in blue corridors”, zegt Houtman. Windmolenparken zijn nodig om klimaatopwarming te beperken, maar zorgen voor gehoorschade voor walvissen, terwijl ze hun gehoor juist nodig hebben om in leven te blijven. „Het is nog de vraag of bij de bouw van die windparken rekening gehouden gaat worden met de blue corridors.

” Nog zo’n dilemma..