Verkoopverbod vapes met smaakjes wordt in Amsterdam gewoon omzeild: ‘Wilt u peach, menthol of cola?’

Het lukt maar niet om jongeren tegen verslavende nicotineproducten zoals sigaretten en vapes te beschermen. Aantrekkelijke opvolgers met glitters en kleurrijke verpakkingen staan klaar om de wetten te omzeilen. ‘Een verslaafde tiener is de beste klant die de tabaksindustrie kan hebben.

’ De zeven jongeren die in een portiek op de hoek van de Pieter Baststraat in Amsterdam-Zuid staan, hebben gisteren nog nieuwe vapes gekocht. Met een smaakje? “Met een smaakje,” zegt een 16-jarige jongen die na de zomervakantie naar de vijfde klas van het vwo gaat. “Je kunt ze nog gewoon kopen.



Ik kan ook gewone sigaretten kopen, maar dit vind ik lekkerder.” De vrienden roken elke dag. De ene dag wat meer dan de andere en vaak uit automatisme of verveling.

“Ik dacht eerst echt dat vapen minder slecht was dan gewoon roken. Ik begon op mijn vijftiende, denk ik. Ik had wel al een keer een echte sigaret geproefd bij vrienden, maar tabak stinkt.

Vapen stinkt niet echt, vind ik, en het is met een fris smaakje lekker in de zomer.” Op dit moment heeft hij een donkerblauwe vape met een watermeloensmaakje. “Volgens mij is het allemaal slecht voor je longen, maar ja.

Ik rook al. Ik ga wel proberen te stoppen binnenkort. Misschien na mijn eindexamen.

” Tabakssigaretten mogen in Nederland alleen verkocht worden aan mensen die achttien jaar of ouder zijn. De verkoop van e-sigaretten met een smaakje is sinds 1 januari 2024 verboden . Het RIVM wil daarnaast ook dat vapes minder aantrekkelijk worden voor jongeren en adviseert alleen nog standaardontwerpen toe te staan.

In de praktijk zijn vapes met smaakjes hartstikke makkelijk te krijgen. In de Kinkerstraat bijvoorbeeld. De vapes met een smaakje staan dan wel niet uitgestald, maar één keer vragen is genoeg.

“Wilt u peach, menthol of cola? Ja, natuurlijk kunt u een bonnetje krijgen.” Als de pintransactie van tien euro is gelukt, zegt de winkelier ‘tot ziens’. Iets verderop in de straat wordt een andere methode gebruikt om het verbod te omzeilen.

De fruitsmaken mogen dan wel niet verkocht worden, in de winkel bieden ze zogenoemde Wow Drops aan. Deze druppels zijn er in allerlei smaken: van watermeloen tot limoen en van cola tot mojito. De drops worden ter plekke gemixt met de legale smaakloze e-liquid, die 22 euro kost.

De ambities om roken zo onaantrekkelijk mogelijk te maken, zijn er al langere tijd. Er wordt al tientallen jaren geprobeerd naar een rookvrije generatie in 2040 toe te werken. Een rookverbod op steeds meer plekken, afschrikwekkende foto’s van tumoren en zwarte longen op pakjes, en keer op keer een flinke prijsverhoging zijn een greep uit de overheidsmaatregelen .

Maar het helpt allemaal onvoldoende. Zodra een product wordt verboden of gelimiteerd, staan de opvolgers alweer klaar. Wat opvalt: vooral jongeren worden verleid.

Er zijn inmiddels vapes in allerlei hippe kleuren, met glitters en illustraties en zelfs met ingebouwde spelletjes als Pac-Man en Tetris. 10,3 procent van de jongeren (12 t/m 25 jaar) rookte in 2023 maandelijks een e-sigaret, blijkt uit cijfers van het Trimbos-instituut. 69,1 procent daarvan rookte ook elke maand een sigaret.

Frustrerend vindt Danielle Cohen, longpatholoog bij het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). “Ik kijk de hele dag naar de cellen van mensen met longkanker. Het is een verwoestende en heftige ziekte met een slechte prognose.

Er is een reële kans om aan longkanker dood te gaan,” zegt Cohen. Jaarlijks overlijden er alleen in Nederland al circa 20.000 mensen aan de gevolgen van roken, volgens KWF Kankerbestrijding.

Om die gestorven rokers te vervangen is de tabaksindustrie voortdurend op zoek naar jongeren, de zogenoemde ‘replacement smokers’, zeggen critici. “Een verslaafde tiener is de beste klant die de tabaksindustrie kan hebben,” zegt Cohen. “Doordat de hersenen van tieners nog volop in ontwikkeling zijn, zijn tieners gevoeliger voor de effecten van nicotine.

Het gedeelte van de hersenen dat de effecten remt – de prefrontale cortex – is bij tieners nog niet af. Ze krijgen dus wel de kick, maar niet de rem.” Cohen: “Als je longkankerpatiënten vraagt hoe oud ze waren toen ze begonnen met roken, is het antwoord altijd 13, 14, 15.

Een tiener raakt sneller verslaafd en komt minder snel van die verslaving af. En de tabaksindustrie weet dit.” Eerlijk is eerlijk, als drugsonderzoeker Ton Nabben van de Hogeschool van Amsterdam in deze tijd een tiener was geweest, had waarschijnlijk ook hij de vape niet kunnen weerstaan.

“Het is met die smaakjes eigenlijk een soort rooksnoepje.” En dankzij al die kleurtjes en hippe vormen ziet het er ook nog eens cool uit. Nabben: “Het zit ’m in de hele presentatie.

De vorm, de manier van toediening, het is gewoon een soort gadget en dat is de sigaret nooit geweest. Dat was een peuk met rook. Je kon je als roker hooguit onderscheiden met een merk, maar dat was het dan.

Een vape biedt veel meer mogelijkheden: de kleuren, de vormen en, hoewel inmiddels in Nederland illegaal, ook de vele smaakjes die nog steeds makkelijk verkrijgbaar zijn.” Youssef el Markhous, preventiedeskundige bij verslavingscentrum Jellinek, gaat de wijken in en ziet daar hoe makkelijk nieuwe vapevarianten worden omarmd en hoe in het illegale circuit erop los wordt geïnnoveerd. “Tegenwoordig heb je ook vapes met de werkzame stof THC, die ook in een joint zit.

Laatst sprak ik een jong meisje dat zo’n vape via Snapchat van een dealer had gekregen. Ze rookte het op het station, werd onwel en ging out. Die verhalen horen we steeds vaker.

Het kan heel gevaarlijk zijn omdat THC heel snel in het bloed wordt opgenomen bij het roken van een vape. Er moet soms een ambulance aan te pas komen, net als bij dat meisje.” Nabben ziet ook dat influencers en tieneridolen via sociale media hun vape aanprijzen.

“Ik herken het ook uit de tijd dat lachgas net opkwam en allemaal rappers in clips rapten over hoe geweldig die ballonnetjes waren. Het is gewoon het hele imago en de populaire cultuur die van de vape een heel gewild iets maken.” Nabben: “De tabaksindustrie heeft een heel succesvolle coup gepleegd door de vape promoten als een gezond alternatief voor de klassieke tabakssigaret.

” De vape heeft de wind in de zeilen gekregen door artiesten en beroemdheden, zegt Nabben. “Als jongeren supersterren of sporters zien vapen, denken ze: nou, dat kan niet ongezond zijn. Op die leeftijd wil je experimenteren.

” Nabben is een van de onderzoekers van de tweejaarlijkse Drug Monitor van het Trimbos-instituut, waarbij enquêtes worden gedaan onder Amsterdamse jongerenwerkers en andere professionals die veel met jongeren in contact komen. Ook worden jongeren geïnterviewd. Niet alleen blijkt uit deze monitor dat het vapen de afgelopen jaren een enorme vlucht heeft genomen, zeker onder heel jonge jongeren – ‘Dan heb ik het over kinderen vanaf dertien jaar’ – ook blijkt dat vapen specifieke doelgroepen bereikt die vanwege het onzichtbare karakter de vape aantrekkelijk vinden.

Nabben: “We zien nu vaker dat jonge moslims, bij wie het middelengebruik altijd wat meer taboe is, de vape omarmen. Dat zagen we eerder met het gebruik van lachgas. Dat is een middel dat je kunt nemen zonder dat je ouders dat meteen doorhebben.

Voor vapen geldt hetzelfde. Je ruikt het niet, dus het trekt ook niet de aandacht.” De onderzoekers van de Drug Monitor zien een duidelijk verschuiving van lachgasgebruik, dat in 2023 werd verboden, naar het vapen.

Het roken van sigaretten en e-sigaretten loopt meer door elkaar, blijkt uit de monitor. “Dus de roker kan ook een vaper zijn en andersom net zo goed. De sigaretten zijn er nog steeds, maar er kan even makkelijk worden geswitcht naar de vape.

” Kortom: de vape heeft onder grote groepen jongeren een onschuldig imago. “Jongeren zijn niet berekend op eventuele gezondheidsproblemen. Daar komt bij dat we de langetermijneffecten ook nog niet echt weten, omdat de vape betrekkelijk nieuw is.

” Longpatholoog Cohen benadrukt dat ook vapes schadelijk zijn voor de gezondheid. “Alles wat je inademt wat niet lucht is, is schadelijk. En in de damp van vapes zitten ook kankerverwekkende stoffen en zware metalen zoals lood en cadmium die in je lijf terechtkomen.

Maar ook de verslaving an sich is schadelijk,” zegt de longarts. “We weten dat jongeren die nicotineverslaafd zijn meer mentale klachten hebben. Zoals angsten en depressies, problemen met impulsbeheersing, en het vergroot waarschijnlijk ook de kans op andere verslavingen in de toekomst.

” De longpatholoog pleit voor een strengere aanpak, met een verbod op de wegwerpvape en een generatieverbod op de verkoop van nicotineproducten om een echte rookvrije generatie te creëren. “Daarmee zorgen we ervoor dat jongeren er niet meer aan kunnen komen en ook niet aan een andere vorm van de sigaret. Dus ook geen vapes, ook geen snus en ook geen andere producten waarin nicotine zit.

” Er is het burgerinitiatief Nicotinee, dat pleit voor zo’n generatiegebonden verkoopverbod op tabak gekoppeld aan een geboortejaar. Het burgerinitiatief heeft al meer dan 40.000 handtekeningen verzameld en wordt binnenkort besproken in de Tweede Kamer.

Preventiedeskundige El Markhous vindt ook dat de gezondheidsorganisaties en het preventiewerk er goed aan doen om te strijden tegen nicotine en niet tegen het omhulsel waar het in zit. “Nicotine is in zoveel meer te verwerken dan alleen de sigaret. Het zit in een vape, snuss, een sigaar, waterpijp – laten we ons niet blindstaren op de vape.

” “We moeten het breder trekken, want ik ben ervan overtuigd dat die tabaksindustrie nu al plannen aan het bedenken is voor een eventueel vervolgproduct na de vape. Je moet er op voorbereid zijn dat de tabaksindustrie altijd weer met iets nieuws kan gaan komen.” Zoals de Levia, een heatstick zónder tabak, op de markt gebracht door Philip Morris.

En dat lijkt misschien onschuldig, maar El Markhous vreest dat het voor jongeren een instapmodel is om vervolgens te gaan roken of vapen. Zo’n product dat door de tabaksindustrie op de markt wordt gebracht als ‘onschadelijk’, heeft als bijkomend effect dat het het vapen normaliseert. Politiek gezien breekt er een spannende tijd aan.

Het kabinet moet besluiten of de nicotinewet wordt aangenomen. Cohen is hoopvol dat dergelijke maatregelen een belangrijk signaal zijn, niet alleen voor Nederland, maar voor heel Europa. En behalve de politiek hoopt de longpatholoog ook dat de maatschappij verontwaardigd blijft over de gevolgen van een tabaksverslaving en de tabaksindustrie die maar nieuwe producten blijft lanceren ten koste van ieders gezondheid.

“We hebben samen de taak om te laten zien dat we boos zijn hierover,” zegt Cohen. “In het ziekenhuis zijn we zoveel tijd en energie kwijt aan het behandelen van ziekte door roken. Er is een zorginfarct.

Patiënten overlijden vaak voor hun pensioen. Dat betekent ook verloren arbeidsuren, verloren mantelzorgjaren en mensen die hun kleinkinderen niet zien opgroeien.” Cohen: “Er zijn zoveel ziektes waarvan we de oorzaak niet kennen.

Wisten we maar waar sommige ziektes vandaan kwamen, dan konden we er iets aan doen. Van longkanker weten we de oorzaak en nóg lukt het niet om hier iets aan te doen.” Zolang er van hogerhand niets verandert, proberen longartsen en Jellinek jongeren te bereiken met hun boodschap.

El Markhous: “Er zijn ook heel veel jongeren die niet vapen. We gaan niet zeggen: je moet niet vapen. Wel zetten we alle voors en tegens op een rij.

Dan blijkt dat de lijst met nadelen veel langer is: jongeren merken dat hun conditie achteruitgaat, ze hoesten, worden sneller moe en kunnen soms ook moeilijker in slaap komen omdat nicotine voor een verhoging van de hartslag zorgt.” Cohen heeft met collega-longarts Frank Borm Vapen #Jouw keuze opgericht, waarmee meer dan 700 artsen vrijwillig naar scholen gaan om te vertellen over de gevolgen van roken en vapen. Zoiets is matig effectief, geeft de longpatholoog toe.

“Jongeren zijn nieuwsgierig, hebben te maken met groepsdruk en zullen verleid worden. We blijven lesgeven tot de vapes van de straat zijn,” zegt Cohen. “We willen niet dat deze jongeren onze patiënten worden.

” De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), die het verbod op smaakvapes moet handhaven, laat in een schriftelijke reactie weten dat er sinds 1 januari 2024 circa 400 meldingen zijn binnengekomen over het smaakjesverbod. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is bezig met het uitbreiden van de bevoegdheden van de NVWA ‘om de effectiviteit van het toezicht te verhogen’. Al is handhaven volgens de NVWA niet de oplossing.

“Zolang er vraag is, zal er aanbod zijn. Het is daarom van belang dat jongeren ervan worden doordrongen dat vapen echt heel ongezond en ook niet normaal is. Daar spelen bijvoorbeeld ouders en scholen een belangrijke rol in.

” Over de auteurs: Malika Sevil werkt 25 jaar voor Het Parool. Ze schreef veel over gezondheidszorg, ook deed ze verslag van de coronacrisis. Sinds 2022 schrijft ze over kansenongelijkheid, armoede en de kloof.

Raounak Khaddari schrijft voor Het Parool voornamelijk over onderwijs, jongeren en jongvolwassenen. Tips kun je sturen naar r.khaddari@parool.

nl . Geselecteerd door de redactie.