Trump verpakt extreme ideeën in grappen. ‘Humor is niet per se onschuldig’

Trump verpakt extreme ideeën in grappen. ‘Humor is niet per se onschuldig’ Leuke grappen, foute grappen: Donald Trump grossiert erin. Zijn publiek smult ervan, en wat is er tegen lekker lachen? Veel, denkt filosoof Beer Prakken.

De Groningse filosoof en historicus Beer Prakken (28) doet iets wat weinigen doen. Hij neemt het onderwerp humor serieus. Dat is hoognodig, vindt hij, in een tijd dat politici als Trump zich er in toenemende mate van bedienen.



Met zijn onderzoek beweegt hij zich ergens tussen politicologen en specialisten die humor bestuderen in. “De humorwetenschap richt zich op cabaretiers: wat is grappig, zijn er grenzen? Humor in de politieke arena negeren ze meestal. Politicologen hebben dan weer de neiging om humor te negeren, ze zien er het belang niet van.

Ik vind het gebruik van zulke speelse elementen juist interessant.” Donald J. Trump wordt binnenkort de nieuwe president van de Verenigde Staten.

Tijdens zijn campagne liet hij geen heilig huisje overeind. Zo opperde hij het antidemocratische idee om voor altijd president te blijven en beweerde hij doodleuk: “Ik heb meer gedaan voor het christendom dan Jezus”. Grappig? Volgens sommige academici en media niet, ze vinden het trumpisme humorloos.

Bij Trumps retoriek vergaat je het lachen, aldus The Washington Post , ‘zijn comedy is een tragedie’. Dat is een misverstand, betoogt Prakken: ook uiterst rechts heeft humor, al kan niet iedereen erom lachen. Binnenkort stapt Prakken op het vliegtuig om in de VS Trump-aanhangers te interviewen over de humor van hun idool.

Kunt u lachen om Trump? “Ja, ik heb me erg vermaakt met een verzamelfilmpje met grappen uit zijn campagne in 2016. Trump pareerde een frontale aanval van senator Rand Paul op zijn leiderschapskwaliteiten zo: ‘Ik heb hem nooit op zijn uiterlijk aangevallen, terwijl, geloof me, daar genoeg op aan te merken is.’ “Dat was onder de gordel én geniaal: Trump schudde Paul zo van zich af.

Tijdens een debat met Hillary Clinton oogde hij wat grieperig. Zij wierp hem voor de voeten dat zijn gestel te zwak was om recht en orde af te dwingen. Waarop Trump zei: ‘Jij hoort in de bak.

’ Dat was gevat, het fragment ging viraal.” Trump reageerde ad rem, maar niet hilarisch. Waren het grappen? “Dat is nou net de vraag.

Trump vervaagt steeds het verschil tussen spel en ernst. Wat die opmerking over Clinton betreft: hij heeft zijn staf gepolst of ze kon worden opgepakt.” Soms is een grap alleen een grap, een ironische omkering van de werkelijkheid, gevolgd door een bevrijdende lach.

En dat slaat aan. Mensen met gevoel voor humor en zelfspot zijn prettiger gezelschap dan verbeten gelijkhebbers, en dus aantrekkelijker voor kiezers. Politici bedienen zich daarom graag van kwinkslagen en vrolijke steken onder water.

Ook om de nieuwe generaties te bereiken, aldus Prakken. “Jongeren krijgen hun nieuws meer van comedyshows mee dan van het journaal of uit de krant.” De westerse politiek is van karakter veranderd, zegt Prakken.

“In Amerikaanse verkiezingsdebatten in de jaren vijftig kwamen zelden grappen voor. Tegenwoordig moet je als politicus juist leuk uit de hoek weten te komen.” Waarbij een bepaald soort humor de boventoon gaat voeren.

“De traditionele politieke correctheid van middenpartijen werkt niet meer. Het publiek geniet van een middelvinger naar het systeem.” Dat doet me denken aan de nar die met een gekke hoed op aan het hof het gezag belachelijk maakte.

“Narren doen het inderdaad goed. Duterte in de Filipijnen, Zelensky in Oekraïne, Grillo in Italië. En Trump.

” Narren zijn buitenstaanders. Presidenten zijn zelf machtigen. Dus kan Trump geen nar zijn.

“Toch is hij dat. Telkens als hij iets niet voor elkaar krijgt, wijst hij naar het systeem dat hem tegenwerkt, zelfs al is hij de machtigste man op aarde. “Zelf zie ik hem liever als een carnavalsprins.

Die krijgt de sleutels van de stad en speelt een spel met de macht, overschrijdt normen, flirt met geweld, verkrachting en racisme. Allemaal normen waar de gevestigde orde zenuwachtig van wordt. “Vroeger hield die prins na een vastgestelde periode op en gingen de sleutels terug naar de burgemeester.

Volgens een recente studie van Lisa Gaufman en Bharath Ganesh, The Trump Carnival, is het nu permanent carnaval. Zij stellen dat Trump niet ondanks, maar dankzij z’n grensoverschrijdende gedrag aan de macht is gekomen.” Nieuw is de combinatie van normoverschrijding en plezier niet, vertelt Prakken.

“Bij lynchpartijen van zwarte Amerikanen zag je een carnavalesk fascisme, het ging er opgewekt aan toe, net als tijdens recente geweldsuitbarstingen tegen vluchtelingen in Groot-Brittannië. Kijk naar de video’s en je ziet veel daders lachen. Humor is dus niet per se onschuldig.

” U onderzoekt hoe uiterst rechtse politici humor gebruiken. Hoe doen ze dat? “Mijn onderzoek is eigenlijk een voetnoot bij Johan Huizinga’s Homo ludens uit 1938. Hij zag dat de mens een speels wezen is én dat er een schaduwkant aan de grap zit die tot fanatisme en extremisme kan leiden.

“Van de theaterdirecteur en hoogleraar theaterwetenschappen Richard Schechner leerde ik de term ‘duister spel’. Dat is een spel om de andere partij te misleiden. Je houdt de ander in het ongewisse of iets serieus is of niet.

“Op internet kom je het vaak tegen: de trollen die de lezer niet vertellen wat hun ware intenties zijn. Misschien kennen ze die van zichzelf niet eens, maar ze genieten van het zaaien van verwarring en het wekken van woede. “Trump is er een meester in.

Ik denk niet dat hij het bewust als strategie gebruikt, hij lijkt me een ongeleid projectiel, maar hij ís van zichzelf een trollende politicus. “Begin dit jaar zei hij bij wijze van grap dat-ie voor één dag dictator wilde zijn. Zijn publiek lag dubbel, ik moest ook grinniken.

Hij deed het expres, om de grote kranten en de snowflake liberals , de overgevoelige progressievelingen, op de kast te jagen.” Het was bedoeld om de Democraten te jennen, maar meende Trump het ook echt? “Dat is onduidelijk, wat de Democraten nog razender maakt. Het is vermakelijk voor zijn achterban.

Provocatie als entertainment. Maar er gebeurt nog iets. Trump kan extreme voorstellen doen en die verpakken als geintje.

Die komische vorm maakt het verteerbaar voor zijn publiek, zijn gehoor, zijn kijkers. “Politiek incorrecte ideeën worden zo genormaliseerd, in een gezellige, balorige sfeer. Trump zuigt zijn gehoor dan verder mee in z’n duistere spel.

En waarschijnlijk ook zichzelf, want door het geintje lang vol te houden, gaat hij erin mee, zo van: wat is er eigenlijk tegen om een dagje dictator te zijn? Dat is zo gek toch niet? “Schechner, de bedenker van de term ‘duister spel’, waarschuwde daar al voor: als je doorgaat met dit soort grappen, ga je er steeds meer in geloven, weet je zelf niet meer wat waar is en wat niet, en ben je uiteindelijk geradicaliseerd. Dat kan uitmonden in gewelddadige acties.” Wat begon als grap wordt werkelijkheid.

“Precies, door de herhaling ervan. De omkering van de realiteit wordt dan omgekeerd. Dat is riskant.

Trump radicaliseert zijn aanhang ermee.” Doet Geert Wilders met de PVV hetzelfde? “Hij won tijdens de campagne van 2023 de hoofdprijs grappen maken en de verkiezingen, maar hij doet minder aan ‘duister spel’. Hij zegt wat hij bedoelt.

Wilders bedient zich eerder van cynisme over de politiek. Dat drijft het kiezersvolk naar de flanken, daar heeft Wilders van geprofiteerd. “In de VS spreekt Trump tegelijkertijd atheïstische, libertaire kiezers én diepgelovige conservatieven aan, door linkse politici met zijn duistere spel aan te vallen.

Die combinatie werkt niet in Nederland.” U maakt zich zorgen over de duistere grollen. Hoe kunnen Democraten die onschadelijk maken? Door zelf grappiger te worden? “Dat is lastig.

Om te beginnen moeten we leren om dit fenomeen te herkennen als humor en spel. En laten we ophouden met te zeggen dat het ‘maar een grapje’ is. Humor is een cruciaal deel van ons leven, maar niet per se onschuldig.

Soms zelfs integendeel. “Trumps opponent Kamala Harris had hem wel even te pakken door zijn bijeenkomsten ‘saai’ te noemen, daarop begon hij meteen te tieren. Maar het heeft haar niet echt geholpen.

“En in de Democratische stad Washington staat sinds kort een satirisch kunstwerk als ‘eerbetoon’ aan de aanvallers die op 6 januari 2021, aangevuurd door Trump, het Capitool bestormden. Het is een bronzen drol, die bleek afsteekt tegen de veel effectievere humor van Trump. Is u trouwens opgevallen dat die bestormers er soms uitzagen als carnavalsvierders? Ze illustreerden het duistere spel: speels én dodelijk serieus, grappig én met bloed aan hun handen.

” Zijn bepaalde grappen taboe in een serieuze context? “Ik vind dat je overal grappen over mag maken. En met een duister spel is op zich niets mis, als je er maar op tijd mee ophoudt en je kaarten op tafel legt. Je kunt niet doorgaan met misleiding, zeker niet in de politiek, anders word je een manipulator, ongeacht of je Republikein of Democraat bent.

” Bent u zelf anders gaan denken over uw eigen grappen? “Zelf merk ik dat ik humor weleens misbruik, dan kom ik ermee weg door te zeggen dat het maar een geintje was. “Grappen over etnische minderheden, die maak ik nu minder. Doordat ik me zo in de schaduwkanten van de humor verdiep, ben ik voorzichtiger geworden, ja, ook onder vrienden, waar het overduidelijk is dat ik het niet meen.

” De drijvende kracht achter Donald Trump is wit christelijk-nationalisme. Deze Amerikaanse hoogleraar laat zien hoe een minderheid het land in zijn greep houdt ..