Tegenover ‘strikte vader’ Trump kunnen wij Europeanen een alternatief stellen

In een tijd van opgeblazen ego’s, dreigende taal en obscene gebaren, is het als columnist wikken en wegen. Een stuk wijden aan Trumps speech? Of de aandacht verleggen naar een kleine Europese film over communiceren? Allebei. Eerst Trump.

Die praat voornamelijk in directe, directieve en performatieve zinnen: begrijpelijk, bevelend, voltrekkend. Ooit leerde ik van Speech Act Theory van John Searle: performatieve taaluitingen zijn handelingen die een verandering in de werkelijkheid ter plekke bekrachtigen. Het bekendste voorbeeld is de huwelijksvoltrekking (‘Hierbij verklaar ik u tot.



..’).

Trump serveert ze aan de lopende band : „As of today, it will henceforth be the official policy of the United States government that there are only two genders: male and female.” Taalwetenschapper George Lakoff heeft in zijn boek Moral Politics. How Liberals and Conservatives Think (2016) fraai uiteengezet hoe twee metaforen de regerings-/gezinsvorm in de Verenigde Staten vormen en sturen: ‘The Strict Father’ (Republikeinen, witte evangelisten, Trump) en de ‘Nurturant Parent’ (Democraten, Obama).

De ‘strikte vader-logica’ kent een dominante leider (m). Wie niet gehoorzaamt, wordt gestraft. De natie is als één familie met een almachtige vaderfiguur.

Trump: „We are one people, one family, and one glorious nation under God. So, to every parent who dreams for their child and every child who dreams for their future, I am with you, I will fight for you, and I will win for you.” De ‘verzorgende ouder’ denkt vanuit delen, aan de gemeenschap bijdragen, oog voor de behoeften van de ander.

De manier van communiceren is vragend, ondersteunend, in overleg. Er zijn volgens Lakoff (te) weinig representaties van dit type ouder in de cultuur. Maar ze zíjn er wel, vooral in Europa! Afgelopen week zag ik een film over communiceren die je anti-trumpiaans zou kunnen noemen.

In Sex delen twee verpletterend gewone mannen, schoorsteenvegers, tevens vaders, hun ervaringen met elkaar. De een vertelt dat hij seks heeft gehad met een klant, die zo naar hem keek dat hij zich echt gezien voelde. Een man.

Zijn vriend stelt vragen, oordeelt niet. Dan vertelt hij dat hij zich ook écht gezien voelde in een droom. Sex gaat over communiceren (o.

a. over sex). Er zit iets wonderschoons in deze film, een manier van communiceren waar we in deze harde tijd veel aan kunnen hebben.

Dat klinkt wat stichtelijk, ik weet het, foei, foei - een film is geen pamflet, echoot het Hali-na. Maar goed, toch is het zo, en het gaat als volgt: iemand deelt iets hardop. Er wordt niet bevolen, gedreigd, toegeëigend.

De zinnen worden als het ware in een ruimte tussen de sprekers gelegd. Daar rusten ze even, voordat de luisteraar ze oppakt. Of ze daar laat.

Mogelijk is het een heel Noord-Europees verschijnsel, de film is per slot van rekening gemaakt door een Noor, Dag Johan Haugerud. Ik herinner me dat ik ooit een communicatie-cultuurshock had in Noorwegen. Als ik iets vertelde aan iemand, dan reageerde die met een: ‘mmm’ – niet bevestigend, noch ontkennend, meer registrerend.

Ik werd er onzeker van, voelde me stuurloos zonder aanmoediging en afkeuring. Maar ik werd er ook reflexief en aftastend van, gedwongen tot introspectie in een universum van oordeelloosheid. Deze mannen vertellen intussen hoe fijn écht gezien worden voelt.

Op andere momenten in de film zien we hoe het is als ze functioneel worden bekeken, bijvoorbeeld in hun symbolische rol als werkende man, of als vader die streng zou moeten zijn (dat lukt ze niet) of als iemand die een koelkast kan sjouwen (de zoon bezeert zijn hand). De dialogen tussen de mannen, maar ook met hun zoons en echtgenotes – ze staan niet ‘aan het hoofd van een gezin’ maar zijn er onderdeel van –, zijn we ontwend: lang, pijnlijk, eerlijk, intiem, meanderend, zoekend. Het is daarom heilzaam om je te laten inspireren door deze ‘ nurturant parents ’ als symbool van een goed functionerende democratie: zoekend, (zelf)reflexief.

Mannen zijn in dit model geen halvegare potentaten, maar échte mensen, ze hebben de vrijheid om te mogen dansen, praten, zingen, dromen, én doortastend en besluitvaardig te zijn waar nodig. De strikte vader-logica van Trump vraagt om een sterke tegenkracht/macht – ik weet het. Maar die nurturant parent ís ‘ons’ democratische alternatief, dáár moeten ‘we’ – Europeanen, democraten – wat mij betreft voor gaan staan.

Zien dus, Sex , al was het maar omdat die Schopenhauer („het allerergste moet nog komen”) weet te evenaren met deze zwartkomische vondst: „Op een dag gaan we dood. Alle andere dagen niet.”.