Staat er straks in elke achtertuin een kleine kerncentrale?

Twee bijzondere aankondigingen brachten voorstanders van kernenergie onlangs in een optimistische stemming. Techbedrijf Google maakte twee weken geleden bekend zes tot zeven ‘minikerncentrales’ te hebben besteld. Techbedrijf Amazon liet twee dagen later weten geld te steken in een producent daarvan.

Beide bedrijven zeiden potentie te zien in deze zogeheten small modular reactors (SMR’s) voor de levering van ‘CO 2 -vrije’ stroom voor hun datacenters. Met de opkomst van kunstmatige intelligentie gaan die alleen maar meer energie slurpen. Lange tijd durfden maar weinig bedrijven zich te committeren aan deze nieuwe, nog in ontwikkeling zijnde technologie.



Het waren vooral overheden die hun nek uitstaken en subsidies verstrekten voor ‘pilotprojecten’ met een hoog risico op escalerende kosten. Nu waren daar ineens twee grote bedrijven die tegelijk de sprong waagden. Sommige marktvorsers hoopten dat het meer ondernemers zou inspireren waardoor de kleine kerncentrale weer een stap dichter bij een werkelijke doorbraak zou komen.

Is de komst van de kleine kernreactor inderdaad dichterbij? Staan ze straks misschien wel overal? Voorstanders zien grote mogelijkheden voor de technologie. Critici hebben zorgen, bijvoorbeeld over veiligheid en radioactief afval. Zes vragen over SMR’s.

1. Wat zijn SMR’s precies? ‘ Klein’ is natuurlijk relatief. Het vermogen van SMR’s is gemiddeld een kwart van dat van conventionele kerncentrales.

Je hebt ook nog steeds een flink stuk grond nodig om ze te plaatsen – de meeste passen niet in een zeecontainer. Wel zijn er ook ‘ultrakleine’ SMR’s in ontwikkeling, die een vergelijkbaar vermogen hebben als een paar windmolens. De mini-reactor is overigens niet geheel nieuw.

Sinds de jaren vijftig worden ze ook al gebruikt in kernonderzeeërs. Maar die zijn nóg weer een stuk kleiner. 2.

Waarom kleintjes? We hebben toch al grote? Je kunt tegen kernenergie zijn vanwege bijvoorbeeld veiligheidsrisico’s en radioactief afval, maar als je toch voor bent, bieden kleinere kerncentrales (op papier) een aantal voordelen. De belangrijkste: ze zijn goedkoper dan de vaak vele miljarden kostende grote centrales, ze nemen minder ruimte in beslag en je kan ze op meer plekken bouwen. Grote centrales staan vaak langs de kust of rivieren omdat ze veel koelwater nodig hebben, terwijl industrieterreinen of datacenters op allerlei plekken liggen.

Ook zouden SMR’s in theorie sneller te bouwen zijn, omdat ze uit een aantal ‘standaardonderdelen’ moeten gaan bestaan, die in serie in fabrieken worden gemaakt en die vervolgens op locatie in elkaar worden gezet. Grote centrales zijn meer ‘unieke’ bouwprojecten. SMR’s zouden daarbij ook warmte kunnen leveren aan nabijgelegen industriebedrijven.

3. Zijn ze al in gebruik? Nee, dat nog niet. Althans, niet in de westerse wereld.

Daar wemelt het wel van de initiatieven (er zijn tientallen verschillende concepten in ontwikkeling). Maar voorlopig gaat het allemaal nog om tekentafelplannen. In onder andere Frankrijk, Japan en Duitsland staan wel al enkele ‘demonstratie-reactoren’.

Rusland en China zijn momenteel de enige twee landen waar werkende SMR’s staan. Die landen lopen een paar jaar voor. De ontwikkeling van SMR’s is tegelijkertijd een geopolitieke wedloop: de Amerikaanse regering steekt veel geld in het versnellen van de ontwikkeling, mede omdat de VS niet achter willen blijven bij China.

4. Komen ze ook in Nederland? Het kabinet doet onderzoek naar de mogelijkheden, staat in het regeerakkoord . En er is geld gereserveerd voor dat doel: 65 miljoen euro in totaal, uit te geven tot 2030.

Dat is een serieus bedrag, maar het kabinet wijst er tegelijkertijd op dat er nog veel onzekerheden zijn, over onder andere de technische en financiële haalbaarheid. Het kabinet ziet SMR’s voorlopig ook alleen als potentiële „aanvulling” op de andere kernenergieplannen – het wil bovenal vier nieuwe, grote kerncentrales bouwen. Als er SMR’s komen, is dat op zijn vroegst pas in 2040, denkt het kabinet.

Verschillende provincies – waaronder Overijssel , Gelderland en Limburg – en gemeenten hebben eerder wel aangegeven wat te zien in SMR’s. Limburg zegt kansen te zien voor de verduurzaming van industriepark Chemelot. In Den Helder heeft de gemeente al een mogelijke locatie voor een SMR in gedachten .

Ook industriebedrijven in Zeeland vinden SMR’s „het verkennen waard”, schreef hun lobbyclub onlangs in een rapport . Er is ook een Nederlandse start-up die probeert een SMR te ontwikkelen: Thorizon , gevestigd in Amsterdam. Het bedrijf werkt momenteel aan een testversie en hoopt in 2032 een eerste commerciële reactor te hebben gebouwd.

5. Zijn ze veilig? Voorstanders zeggen dat SMR’s veiliger zijn dan de grote kerncentrales. Een bepaald type SMR, de zogeheten vierde generatie, zou zelfs ‘inherent veilig’ zijn.

Kort gezegd is dat een reactor die zo is ontworpen dat er geen menselijk ingrijpen meer nodig is om de veiligheid te garanderen. Maar dit type reactoren is nog het verst verwijderd van daadwerkelijke ontwikkeling. Kritische deskundigen stellen ook dat, vanwege de vele verschillende types SMR’s waaraan wordt gewerkt, je niet zomaar algemene uitspraken kunt doen over de veiligheid.

Andere SMR’s, bijvoorbeeld lichtwaterreactoren, zijn niet inherent veilig. 6. Is dit echt een doorbraak? Dat er nog een lange weg te gaan is, lijkt ondanks de stappen van Google en Amazon vast te staan.

In de VS kampten meerdere SMR-ontwikkelaars vorig jaar met fikse financieringsproblemen, waaronder X-Energy (dat nu wel weer geld krijgt van Amazon). Het kabinet wijst bij zijn eigen voorzichtige benadering op projecten in het buitenland die recent nog mislukten, zoals een Amerikaans project in Idaho. In 2023 trok NuScale de stekker eruit , omdat de prijs waartegen het stroom dacht te kunnen gaan leveren zodanig was gestegen, dat beoogde klanten wegliepen.

„In de praktijk blijkt dat bij kansrijke en vergevorderde first-of-a-kind projecten de tijdlijn vaak uitloopt of de projecten uiteindelijk zelfs worden afgeblazen”, aldus minister Hermans (Klimaat) onlangs in een debat..