Slim gebruik van hashtags hielp campagne Roemeense kandidaat plotseling viraal te gaan op TikTok

De ontwrichtende rol die het videoplatform TikTok heeft gespeeld bij de Roemeense presidentsverkiezingen, leidt in Roemenië en elders in de Europese Unie tot groeiende ongerustheid over het populaire sociale netwerk. „Als dit in Roemenië kan gebeuren, kan het overal gebeuren”, zegt onderzoeker Madalina Botan. Botan, verbonden aan de Nationale Universiteit voor Politiek en Bestuur in Boekarest, is auteur van een analyse van de razendsnelle opkomst van de ultranationalistische kandidaat Calin Georgescu – eerst als trending topic op TikTok, en vervolgens ook in de stembus.

Het verbod op betaalde politieke reclame dat in de huisregels van TikTok is opgenomen bleek „grotendeels niet-effectief”, luidt een van de bevindingen van de analyse van Botan. Een gebrek aan toezicht van TikTok op de naleving van de eigen regels is daar volgens de analyse van Botan vermoedelijk de oorzaak van. Georgescu was de onverwachte winnaar van de eerste ronde van de verkiezingen op 24 november.



Kon hij kort voor de verkiezingen volgens peilingen rekenen op niet meer dan 5 procent van de stemmen, drie weken later kreeg hij 23 procent van de daadwerkelijke stemmen. Maar die uitslag werd door het Constitutioneel Hof ongeldig verklaard, nadat uit documenten van Roemeense veiligheidsdiensten was gebleken dat Georgescu was geholpen door een grootscheepse beïnvloedingsoperatie op TikTok, mogelijk aangestuurd vanuit Rusland. De tweede ronde, die afgelopen zondag had moeten plaatsvinden, verviel daarmee automatisch.

„De Russen hebben echt ontdekt hoe ze verkiezingen kunnen beïnvloeden”, zei EU-buitenlandchef Kaja Kallas dinsdag op een bijeenkomst van de site Politico. Ze noemde Roemenië als voorbeeld, maar zei het ook elders te zien. De Europese Commissie droeg TikTok vorige week op om alle data die verband houden met de Roemeense presidentsverkiezingen te bewaren.

„Een cruciale stap”, bij het onderzoek naar wat er precies gebeurd is, verklaarde Eurocommissaris Henna Virkkunen (Digitale soevereiniteit). In het Europees Parlement werden twee vertegenwoordigers van TikTok vorige week aan de tand gevoeld. Zij erkenden dat twee clusters van accounts die Georgescu en een andere kandidaat steunden, de regels die betaalde politieke advertenties verbieden hadden overtreden.

Maar in de aanloop naar de verkiezingen zou TikTok wél 66.000 nep-accounts met bij elkaar tien miljoen volgers hebben verwijderd. In Europa, verzekerden de TikTok-vertegenwoordigers, beschikt het platform over 6.

000 moderatoren, van wie er 95 Roemeens spreken. „Wat deden die dan in hemelsnaam tijdens de verkiezingen?”, vroeg Europarlementariër Dirk Gotink (NSC) daarop. Telefonisch voegt hij daaraan toe dat het er nu op aankomt dat de Europese Commissie nagaat of TikTok in strijd heeft gehandeld met de nieuwe Europese regels voor sociale media, die zijn vastgelegd in de zogeheten Digitale Dienstenrichtlijn (DSA).

Het onderzoek van Madalina Botan geeft belangrijke aanwijzingen over de technieken die de pro-Georgescu-campagne gebruikte. Door slim in te spelen op het algoritme van TikTok lukte het om de relatief onbekende kandidaat in de laatste weken van de verkiezingscampagne op te stuwen tot een alomtegenwoordig fenomeen op TikTok in Roemenië – een land met 19 miljoen inwoners, van wie er 9 miljoen TikTok gebruiken. Een andere radicaal-rechtse kandidaat, George Simion, had aanzienlijk meer volgers op TikTok dan Georgescu.

Dat Georgescu niettemin meer mensen bereikte, dankte hij aan het feit dat er veel meer interactie was met filmpjes over hem: die werden massaal geliked, gedeeld en van commentaar voorzien. Het algoritme van TikTok zorgde voor verdere grootschalige verspreiding van de schijnbaar populaire filmpjes. Het versterkende effect werd nog bevorderd door een intensief, en gecoördineerd, gebruik van hashtags, legt Botan uit.

Daarbij ging het niet alleen om bijvoorbeeld #calingeorgescu of #georgescu2024, maar ook om ogenschijnlijke neutrale hashtags, zoals het veelgebruikte #echilibrusiverticalitate, „wat je kan vertalen als evenwichtig en integer”, kwaliteiten die men in een president wil zien. De geautomatiseerde filters van TikTok lijken deze ‘neutrale’ hashtags niet herkend te hebben als middelen om filmpjes van Georgescu te promoten. Maar dat waren ze wel.

Want de influencers die zich voor Georgescu inzetten, plaatsten de hashtags weliswaar in de eerste plaats bij filmpjes van hun favoriet, maar ook in de commentaren onder filmpjes van zijn rivalen. Dat leidde tot extra grote verspreiding van die hashstags – waarvan vooral Georgescu profiteerde, onder meer omdat ook die schijnbaar neutrale hashtag bij zijn filmpjes – in combinatie met zijn naam – het meest voorkwam. Doordat de filmpjes van die influencers vooral de persoon van Georgescu toonden, zonder politieke leuzen en in schijnbaar a-politieke situaties (rijdend op een paard of in judo-tenue) konden ze door het TikTok-filter als entertainment worden gezien, in plaats van als politieke propaganda.

Volgens de openbaar gemaakte rapporten van de Roemeense veiligheidsdiensten hebben meer dan honderd influencers tegen betaling geholpen om Georgescu onder meer op die manier in de kijker te spelen. De campagne zou zo goed zijn gedaan, dat het gecoördineerd moet zijn door een „statelijke actor” (lees: een land) met hulp van een „bijzonder goed digitaal-marketingbedrijf”. Zaterdag deed de Roemeense politie een inval in het huis van de 36-jarige crypto-ondernemer Bogdan Peschir in de stad Brasov, die de betaling van de influencers zou hebben verzorgd.

Per 20.000 volgers zouden ze omgerekend 80 euro hebben ontvangen, tussen 24 okober en 24 november zou hij zo 361.000 euro hebben betaald.

„Zo wordt een technologiebedrijf als TikTok een instrument voor een illegaal gefinancierde campagne”, zegt Botan. Calin Georgescu zegt zelf helemaal niets voor zijn campagne te hebben uitgegeven, ontkent iedere betrokkenheid bij de betaling van influencers en verwijt de heersende macht in paniek geraakt te zijn en niet te accepteren verloren te hebben. Ook Moskou zegt er niets mee te maken te hebben.

.