‘Sint liep te denken.’ Maar waar ligt eigenlijk de oorsprong van rijm?

Het is december dus het rijm is weer in het land. Schenken denken, aan staan, neer weer; met de Sint komen naast de zak en het paard de woordparen mee, getrouwd sinds sint-juttemis, om te schitteren in gedichten waar velen voor zwichten, zelfs de achternichten. Waar komt dat rijmen eigenlijk vandaan? Waarom rijmen wij? Waarom is rijmen zo onweerstaanbaar dat je poëzie zou kunnen definiëren als een tekst die rijmt, of dat expres niet doet? En sinds wanneer is dat dan zo? Wanneer was sint-juttemis? Het idée reçue is dat rijmen onthouden gemakkelijker maakt.

An apple a day keeps the doctor away . Cognitief gemak. Reclames maken er dankbaar gebruik van.



De beste bomen uit het bos/ vind je als hout bij Jongevos! En volgens recent onderzoek wordt iets dat rijmt ook nog beter geloofd. Het cognitieve gemak betekent vast dat rijm al heel oud is; mensen konden eerder rijmen dan schrijven. Het past bij een orale cultuur.

Dit idee is zo sterk dat je het kunt behouden, ook al weet je dat de bekendste gedichten die voortkomen uit een orale cultuur, de Ilias en de Odyssee , niet rijmen. Homerus heeft nooit geschenkdenkt. Hij handelde in lange en korte lettergrepen om een bepaald ritme in zijn tekst te krijgen.

Het vermaledijde metrum, om maar eens te beginrijmen. Dat betekent niet dat de oude Grieken onbekend waren met het fenomeen eindrijm. Ze verzonnen de nimf Echo, hun burgemeester van Wezel, en in Aristophanes’ Wespen en Kikkers schijnt wel een paar keer gerijmd te worden.

Misschien was rijm voor de Grieken zoiets als het wiel voor de Azteken; ze kenden het wel maar gebruikten het niet vaak, of alleen als speelgoed. Ik vind het moeilijk me een wereld voor te stellen waarin een dactylische hexameter beter werkt als geheugensteun dan rijm, maar kennelijk was dat toen zo. Metrum beats rijm.

ChatGPT brouwt er ook nog weinig van, als het wordt gevraagd de eerste regels van de Ilias rijmend te maken: Maar het is waarschijnlijk wel beter te onthouden dan: (de vertaling van Imme Dros). Nu ja, kind en badwater. En eendengesnater.

Nog in de vroege Middeleeuwen was rijmen in Europa zo ongewoon dat een oud-Engels gedicht dat er wel gebruik van maakt, bekendstaat als ‘Het Rijmende gedicht’. Toen was dat niet dubbelop. Twee regels eruit: Sommige regels uit The Riming Poem , omstreeks 970 opgenomen in The Exeter Book , lijken nu niet meer te rijmen.

Dat is wel vaker het geval met oude gedichten; als de uitspraak van een woord verandert en het andere niet, gaat de echo verloren. Wie waar wat het eerste rijmde, is een vraag die ondertussen nog op antwoord wacht. Misschien is rijm ook zoiets als het schrift; een idee waarop meerdere mensen op meerdere plekken in meerdere eeuwen zijn gekomen.

Het eerste geschreven bewijs komt uit China, uit de zevende eeuw v.g.j.

(voor gangbare jaartelling). Welk gedicht uit deze beroemde bundeling, de Shijing , het oudste is weet ik niet. Het eerste gedicht begint, waarschijnlijk, met een visarend.

Ontharend, ontwarend, opklarend, schrikbarend, verjarend, verzwarend, vrijwarend, echoot Mick’s rijmwoordenboek. Een vogel als begin van alles. Guan, guan , zingt hij.

.