Scheidend commissaris van de Koning: 'Bestuurders te ver verwijderd van wat er in de samenleving gebeurt'

AFSCHEID Scheidend commissaris van de Koning vindt burgerparticipatie te ver doorgeschoten Herman Vriend Vandaag, 19:43 • 6 minuten leestijd Scheidend commissaris van de Koning in Zuid-Holland, Jaap Smit © Rijnmond Nederland heeft stevige bestuurders nodig met een goed verhaal. Die de kiezer niet naar de mond praten, maar besluiten helder uitleggen. Vrijdag gaat Jaap Smit met pensioen.

In zijn memoires 'Zonder kompas geen koers' toont de commissaris van de Koning in Zuid-Holland zich bezorgd over het huidige politieke klimaat en de slechte relatie tussen burger en overheid. Eigenlijk wilde Jaap Smit (67) dierenarts worden, maar nadat hij uitgeloot werd, schreef hij zich in voor de studie Theologie. In het jaar daarop werd hij alsnog ingeloot, maar besloot hij zich aan te melden voor Geneeskunde.



In zijn derde studiejaar begon hij als godsdienstleraar op zijn oude middelbare school. Toen kort daarna het bericht kwam dat hij mocht beginnen aan Geneeskunde, hakte Smit na een woelige week de knoop door: hij besloot Geneeskunde te laten schieten en Theologie af te maken. Bijzonder carrièrepad Wat volgde, was een bijzonder carrièrepad.

Smit was onder meer predikant, geestelijk verzorger in het leger, bedrijfsadviseur bij KPMG, directeur van Slachtofferhulp en voorzitter van vakbond CNV. De laatste tien jaar was hij commissaris van de Koning in Zuid-Holland, de functie die hij het langst van allemaal vervulde. Zijn loopbaan leverde hem een groot netwerk in de Nederlandse polder op.

Vrijdag zwaait hij af met een symposium met honderden genodigden. Dan zal ook zijn boek ‘Zonder kompas geen koers’ worden gepresenteerd. Wouter Kolff Maar voordat het zover is, zijn er nog de nodige formaliteiten.

Een bijzonder moment is donderdagavond, als Smit scheidend burgemeester Wouter Kolff van Dordrecht toespreekt bij diens afscheid van de stad. Bijzonder, omdat Kolff vanaf volgende week Smit opvolgt als commissaris van de Koning in Zuid-Holland. Het beëdigen van Carola Schouten op 10 oktober als burgemeester van Rotterdam komt voor Smit dus net te laat; die taak is voor Kolff.

Daarmee maakt hij de afronding van de zoektocht naar een opvolger voor Ahmed Aboutaleb niet meer mee. Een proces waar Smit uit hoofde van zijn functie het afgelopen halfjaar nauw bij betrokken was. Hij maakte een eerste selectie uit de 26 sollicitanten, voerde oriënterende gesprekken met kansrijke kandidaten en begeleidde de vertrouwenscommissie van de gemeenteraadsleden, die uiteindelijk koos voor Schouten.

Gekozen burgemeester Van pleidooien van partijen als Leefbaar Rotterdam voor een gekozen burgemeester, moet Smit niets hebben. Democratisch gekozen gemeenteraadsleden dragen een nieuwe burgemeester voor, de commissaris geeft advies. De tijd van achterkamertjes waar burgemeestersbenoemingen tussen de politieke partijen werden geregeld, is voorbij.

De door de regering benoemde burgemeester is wat hem betreft "de stabiele factor in een gepolariseerde samenleving". Hij had het er ooit over met een voormalig Amerikaans ambassadeur. “Die zei: ‘Bij ons is alles politiek en bij jullie niet.

’ Dat moeten we zo houden, want als je alles politiek maakt, en alles met de meeste stemmen gelden moet regelen, dan drijf je de tegenstellingen op de spits. Ik maak me daar zorgen over.” Scheidend commissaris van de Koning Jaap Smit: 'Er is veel in dit land om zuinig op te zijn.

' © Rijnmond 'Er is geen gratis bier' Smit kraakt in zijn boek kritische noten over hoe er met de democratie wordt omgegaan en de rol van politici en bestuurders daarbij. “Die gaan de straat op om het gesprek met het volk aan te gaan en zeggen: ‘We zijn er voor u en willen dat u gehoord bent. We gaan doen wat u zegt.

’ Ze trekken zich terug met al die wensen en komen tot de conclusie: ‘Shit, dit kan helemaal niet, want er is geen gratis bier. Niet alles kan. Hoe gaan we dat uitleggen aan de straat, zonder dat we ze kwijt raken?’" Is er nog iemand die bestuurt? En dus stellen politici moeilijke besluiten uit, waardoor ‘de straat’ zich afvraagt of er nog iemand is die bestuurt, aldus Smit.

Het bestuur is te veel procesmanagement geworden, waarin de overheid taken uitbesteedt en de regierol op zich neemt. “Het is gewoon leidinggeven. Het klinkt misschien autoritair en paternalistisch, maar mensen hebben sturing nodig.

En dat is voor een deel wat leidinggeven is.” Politici met verhaal en overtuigingskracht Zijn oplossing? “Het wordt tijd dat mensen met een verhaal en overtuigingskracht de politiek in gaan, die mensen durven uit te leggen dat het ingewikkelde tijden zijn en dat het niet alleen maar gaat om het eigen belang, maar ook om het algemeen belang. Het is zaak daar met elkaar goed over in gesprek te gaan.

” In zijn boek schrijft hij hier uitgebreid over, ook over politieke trends als burgerparticipatie – een instrument dat Rotterdam veelvuldig inzet, bijvoorbeeld als het gaat om toekomstige klimaatmaatregelen. “Zo langzamerhand is het inmiddels zo dat er geen beleid bepaald of besluit genomen kan worden zonder dat er een participatie-paragraaf aan toegevoegd wordt’, moppert Smit. “We zijn te ver doorgeschoten.

” Recept voor teleurstelling Wat heeft hij tegen het raadplegen van burgers? “Participatie is goed geregeld via de gekozen statenleden in de provincie en de raadsleden in de gemeenteraad. Van die mensen mag je verwachten dat ze in zaaltjes met mensen spreken om te horen wat er leeft. Waarna ze een wijs besluit kunnen nemen.

” Jaap Smit: 'We hebben een krachtige overheid nodig, met idealen, beelden en statuur.' © Rijnmond “Dat is iets anders wat je nu vaak ziet. Er worden volle zalen met mensen erbij gehaald.

‘U mag meepraten en meedenken over wat wij met elkaar gaan besluiten.’ En soms is dat een recept voor teleurstelling, want luisteren is iets anders dan doen wat er gezegd wordt.” Participatie zou samen met integriteit en transparantie moeten zorgen voor het verbeteren van de relatie tussen de burger en de overheid.

Zíjn overheid, schrijft Smit. De overheid is van ons allemaal; je bent geen klant, maar mede-eigenaar. “Het is goed dat er wetten zijn waardoor ik als bestuurder niet mijn goddelijke gang kan gaan.

Maar we verwachten teveel van het transparant en controleerbaar maken. Ik heb er de afgelopen jaren geen moer van gemerkt dat dit de sleutels zijn tot verbetering.” Gekrabbel aan de oppervlakte Om te voorkomen dat hij verkeerd begrepen wordt, benadrukt Smit tegen het einde van het gesprek dat hij "zeer geïnteresseerd" is in wat de burgers van Zuid-Holland vinden van allerlei zaken.

“Waar het fout gegaan is, is dat bestuurders zich te ver verwijderd hebben van wat er in de samenleving gebeurt. Het antwoord dat wij op deze fundamentele vraag geven, vind ik te vaak gekrabbel aan de oppervlakte. Denk nou eens wat verder na.

Er gebeurt zoveel in de wereld, met al die geopolitieke ontwikkelingen. We hebben in deze tijden een krachtige overheid nodig. Met idealen, beelden en met statuur.

Er is veel in dit land om zuinig op te zijn.”.