‘Op school leer je wiskunde en geschiedenis, in een orkest zelfvertrouwen en gevoeligheid’

„O ja, die kan ik straks ook nog even bellen”, zegt Robert Brooks – videobellend vanachter zijn bureau in Wenen – zodra hem een belangrijke naam te binnenschiet. Brooks is een grote, breedgeschouderde man van midden zestig. Hij is zakelijk directeur van het MIAGI Orchestra, dat jonge Zuid-Afrikaanse musici van verschillende etniciteiten en economische milieus bij elkaar brengt.

De financiering voor de Europese tournee van het orkest is nog niet rond, Brooks zoekt naarstig naar sponsoren. En haast is geboden, want „het orkest landt al over twee dagen.” Het is een onmogelijke situatie, beaamt Brooks.



„We hebben zelfs overwogen om de tournee af te blazen. Maar wat heb je dan? Deze concerten zijn ons beste visitekaartje om nieuwe sponsors aan te trekken.” Brooks, een Zuid-Afrikaan die in Oostenrijk woont, is de geestelijk vader en zakelijk directeur van ‘Music is a Great Investment’ – kortweg MIAGI.

Samen met zijn toenmalige echtgenote, de Finse pianiste Ingrid Hedlund, startte hij in 2001 een organisatie die zich inzet voor breed toegankelijk muziekonderwijs in arme townships als Soweto in Johannesburg. Drie jaar later ontstond daaruit een jeugdorkest, dat dit seizoen zijn twintigste verjaardag viert. Veel huidige orkestleden spelen al mee vanaf het eerste uur.

„Er is een harde kern”, vertelt Brooks. „Deze musici waren twintig jaar geleden jonge tieners, inmiddels zijn ze in de dertig.” Contrabassist Vimbs Mavimbs is een van hen.

Hij speelt sinds 2006 in het orkest en beschouwt MIAGI als een groeiende familie: „Het orkest is geen omgeving waar mensen de hele tijd in- en uitgaan. Het biedt echt een anker, een platform om te groeien.” Met leden die twee decennia blijven meespelen kun je inmiddels ook moeilijk nog spreken van een jeugdorkest.

Het MIAGI Youth Orchestra noemt zichzelf tegenwoordig daarom het MIAGI Orchestra. Al is er ook voldoende aanwas van nieuwe leden: de jongste musici zijn negentien. De naam MIAGI werd bedacht door violist Maxim Vengerov, beschermheer van het orkest en nog steeds met regelmaat voor lessen en masterclasses te gast.

„Vengerov zag de lessen die hier gegeven worden aan kansarme kinderen”, vertelt Robert Brooks. „‘Music Is A Great Investment’, riep hij. Dat anagram leverde de naam.

” En MIAGI ís ook een investering in de mens, beaamt Brooks. „Op school leer je geschiedenis en wiskunde, maar waar train je je gevoeligheid? Terwijl je overal kunt lezen over de gunstige effecten van muziek op het brein, hoe het je zelfvertrouwen opbouwt en de sociale cohesie versterkt.” Maar die investering was lang voorbehouden aan een klein gedeelte van de bevolking.

„Tijdens de Apartheid had Zuid-Afrika een goed ontwikkelde muziekcultuur”, aldus Brooks. „Er was een volledig functionerend orkest in Johannesburg, twee in Pretoria, twee in Kaapstad, één in Bloemfontein en één in Durban. Maar in al die orkesten zaten geen zwarte musici en er was geen zwart publiek.

” Brooks, zelf een klassiek geschoolde witte zanger uit een muzikaal gezin met Ierse wortels, verliet Zuid-Afrika als student: voor de voortzetting van zijn muziekopleiding verhuisde hij naar Salzburg. Hij verkreeg de Oostenrijkse nationaliteit en zette ruim twintig jaar geen voet meer in Zuid-Afrika. Toen hij er rond de millenniumwisseling terugkeerde, trof hij een veranderd land.

„Ik was oorspronkelijk benaderd om een klassiek kamermuziekfestival op te zetten, maar in het Zuid-Afrika van Nelson Mandela paste het niet om zoiets Westers te organiseren. Ik wilde dialoog, een gedeeld verhaal. Mijn idee was een festival te creëren waarin de kracht van inheemse Afrikaanse muziek werd verenigd met die van jazz en Westerse klassieke muziek.

” Tussen 2001 en 2010 was het kamermuziekfestival een jaarlijks terugkerend evenement. Meer dan dertig nieuwe muziekstukken werden in de loop der jaren voor het festival besteld bij Afrikaanse componisten. Maar al snel zag Brooks de noodzaak voor betere muziekeducatie in het land, met name in gemarginaliseerde gemeenschappen.

Er bestonden wel lokale initiatieven, maar die waren zelden geregistreerd als ngo’s, waardoor ze zich moeilijk staande hielden en niet in aanmerking konden komen voor subsidies. De overkoepelende samenwerking met diverse van zulke projecten werd in 2004 het begin van MIAGI. Tegenwoordig volgen zo’n tweeduizend Zuid-Afrikaanse kinderen muzieklessen onder de vleugels van MIAGI.

In Soweto is met hulp van private fondsen het Morris Isaacson Centre for Music uit de grond gestampt, waar ruim honderd kinderen uit het township een muziekopleiding krijgen aangeboden. Het MIAGI Youth Orchestra dat uit de samenwerkingen ontstond, maakte in 2009 een eerste grote tournee naar Europa. „Daarna zijn we echt serieus gaan investeren in het orkest.

We hebben goede docenten gevonden, uit Zuid-Afrika zelf, maar bijvoorbeeld ook gepensioneerde musici van de Wiener Philharmoniker.” Het orkest is inmiddels te gast geweest op gerenommeerde Europese podia zoals het Verbier Festival in Zwitserland, Young Euro Classic in Berlijn en de Hamburgse Elbphilharmonie. In 2018 deed het orkest het Amsterdamse Concertgebouw aan met een programma ter ere van Nelson Mandela’s honderdste geboortejaar; deze week spelen ze er opnieuw, nu onder het motto ‘Searching the African footprint’.

Leunde het concert in 2018 nog zwaar op Westerse klassieke muziek, dit jaar klinken er vooral componisten uit de Afrikaanse diaspora. Muziek van Miles Davis, maar ook de Afrikaanse elementen in de muziek van de Mexicaanse componist Silvestre Revueltas worden verkend. Drie componisten komen uit MIAGI’s eigen gelederen en spelen eigen werk mee als orkestlid, zoals in het werk Black Child van componist en bassist Viwe Mkizwana.

Is dat een bewuste verschuiving in de repertoirekeuze? Niet echt, zegt Brooks. „We hebben in de afgelopen twintig jaar altijd plaats geboden aan jazz en Afrikaanse muziek. Maar de spelers hebben inmiddels bewezen dat ze de ‘grote’ klassieke werken aankunnen.

Nu is het tijd voor een meer eigen identiteit. Een Afrikaans idioom, maar door de bril van klassieke instrumenten. Hopelijk is er plek voor in de Europese muziekwereld.

” Het MIAGI Orchestra bestaat voor ongeveer 85% uit Zuid-Afrikaanse musici van kleur, en trekt in eigen land een divers samengesteld publiek. Dat is anders bij de concerten van het Capetown Philharmonic Orchestra. „Op een gemiddelde donderdagavond kun je de zwarte concertbezoekers daar op je beide handen tellen”, aldus Brooks.

In MIAGI ziet hij de Zuid-Afrikaanse democratie in actie: „Negen verschillende etnische groepen die bij elkaar komen en samen functioneren.” Die democratie viert dit jaar zijn dertigste verjaardag, sinds het aantreden van Mandela in 1994. Reden voor blijdschap, maar er is ook nog een lange weg te gaan.

Brooks besteedt het grootste deel van zijn tijd aan fondsenwerving. „Sponsors vragen weleens: wat gebeurt er met onze investeringen als jij onder een bus komt? Dan zeg ik: dan ben ik zo dood als een pier, en MIAGI misschien ook. Maar we hebben in 23 jaar wel een manier van denken in het hoofd van heel veel jonge musici geplant.

Dat het ertoe doet wat ze op een podium brengen. Het applaus, de erkenning. Die waarden zullen voortleven in Zuid-Afrika.

”.