Obesitas bij kinderen: ‘Aan het bombardement van ongezonde voeding op kinderen valt nauwelijks te ontsnappen’

Terwijl het aantal kinderen met overgewicht in ons land snel toeneemt, wordt de weg naar gezonde voeding almaar moeilijker te vinden. ‘Politici moeten een vuist durven te maken tegen multinationals die zoveel mogelijk suiker willen verkopen.’Wie weleens met jonge kinderen naar de supermarkt gaat, kan er vast over meespreken: in essentie is zo’n bezoek een oefening in de kunst van het ‘nee’ zeggen.

Chips, snoep en frisdrank zijn er alomtegenwoordig; het kind zal pas ophouden met zeuren als het winkelkarretje tot over de rand met ongezonde happen is gevuld. Aan het eind van deze calvarietocht wacht dan de kassa, alwaar – op ooghoogte van het kind, uiteraard – de allerverleidelijkste rotzooi staat uitgestald.Op kleinere schaal laten de supermarkten zo zien wat er mis is met de héle Vlaamse voedselomgeving.



Ongezonde voeding en drank zijn doorgaans niet alleen zichtbaarder, ze zijn ook goedkoper en beschikbaarder dan de gezonde tegenhangers.Een nog vrij recente studie van Sciensano legde bloot dat in 2020 bijna een kwart van de Vlamingen in een buurt woonde waar uitsluitend ongezonde verkooppunten te vinden waren. Meer dan 88 procent van de Vlamingen leefde in een omgeving waarin ‘meer ongezonde dan gezonde verkooppunten’ werden aangeboden.

Opmerkelijk nog: ondanks de alarmerende berichten over een toenemend obesitas- en diabetesprobleem wordt onze voedselomgeving er volgens dezelfde studie alleen maar ongezonder op. Zo woonden in 2008 nog iets minder Vlamingen (86 procent) in een buurt waar de ongezonde verkooppunten talrijker waren dan de gezonde. Belg heeft nood aan gezondere voedselomgeving: ‘De overheid moet het doen’Plus 30 McDonald’s-filialenHelemaal verrassend waren de resultaten van dat onderzoek trouwens niet.

Uit een eerdere studie van Sciensano was al gebleken dat ook de voedselomgeving rond scholen steeds ongezonder wordt. De verklaring moeten we volgens de onderzoekers in beide gevallen zoeken in de toename van het aantal fastfoodrestaurants. Om een idee te geven: de afgelopen vijf jaar kwamen er in ons land meer dan 30 McDonald’s-filialen bij.

Daarnaast wordt ook gewezen op een stijging van het aantal ‘gemakswinkels’: lokale filialen van supermarktens met een kleiner, vaak ongezonder aanbod. Het is een evolutie die, volgens dezelfde bron, samenvalt met de afname van het aantal traditionele voedingszaken, zoals bakkers of groente- en fruitwinkels. De afgelopen vijf jaar kwamen er in ons land meer dan 30 McDonald’s-filialen bij.

De gevolgen van die veranderde voedselomgeving laten zich raden. ‘Er zijn verschillende internationale studies die aantonen dat die ongezonde omgeving leidt tot ongezonde keuzes’, vertelt Stefanie Vandevijvere, onderzoekster die aan de Sciensano-studies meewerkte, in een gesprek met Knack. ‘Ook werd een positief verband gevonden tussen de densiteit van fastfood, afhaal- en bezorgrestaurants en de densiteit van gemakswinkels en het percentage leerlingen met overgewicht in Vlaanderen’.

Niet alleen de school- en woonomgeving stelt kinderen meer en meer bloot aan ongezonde verleiding. Ook in de vrije tijd lijkt er steeds moeilijker aan inferieur voedsel te ontkomen. Verjaardagsfeestjes vinden vandaag vaak plaats in binnenspeeltuinen, locaties waar gezond voedsel of drinken nauwelijks beschikbaar is.

Dat laatste geldt ook voor de meeste bioscopen. Zo maakt de Kinepolis Group er geen geheim van dat ze zich in een krimpende markt alleen staande kan houden door de uitbreiding van de ‘candy store’. In 2018 meldde de groep dat het de verkoop van versnaperingen het afgelopen decennium had zien stijgen van 45 naar 85 miljoen euro.

In ongeveer dezelfde periode waaide de Halloween-traditie van Amerika over naar onze contreien. Meteen was ook een nieuw moment gecreëerd waarop er aan snoep nauwelijks te ontkomen valt.Meer fastfoodrestaurants rond scholen leidt tot zwaardere kinderenLaag zelfbeeld Mag het verbazen dat het aantal kinderen met overgewicht ondertussen sterk is gestegen.

Volgens cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie heeft een kwart van de vijf- tot negenjarigen in België overgewicht. De meest recente cijfers van Kind en Gezin (2023) laten zien dat 11 procent van de 2-jarigen met overgewicht kampt, een forse toename tegenover 2012 (6,8 procent). ‘De voedselomgeving is daarbij een van de belangrijkste oorzaken’, zegt Lieve De Lille, kinderarts en obesitasexperte.

‘Ongetwijfeld speelt ook de toegenomen schermtijd een rol. Ouders zetten hun kinderen vandaag soms al vanaf het tweede levensjaar achter een iPad of telefoon, met als gevolg dat ze nog nauwelijks bewegen. Net als bij volwassenen is de combinatie met te weinig beweging en te veel vet, gesuikerd of onbewerkt voedsel vaak de boosdoener.

’Van kunstvoeding tot Paw Patrol-koeken: kinderen zijn de grootste gebruikers van ultrabewerkt voedselDat overgewicht bij kinderen minder schadelijk zou zijn dan bij volwassenen, noemt De Lille een grote misvatting. ‘Net als volwassenen stapelen ze vet op in de organen, hebben ze een hogere bloeddruk en wordt hun hart zwaarder belast. Vaak hebben ze een verstoorde ademhaling, waardoor ze minder goed slapen en vermoeid raken.

Daarbij komt nog het mentale aspect. Kinderen met overgewicht worden vaker gepest en kampen dikwijls met een laag zelfbeeld. Niet zelden zoeken ze dan troost in voeding, waardoor ze in een vicieuze cirkel terechtkomen.

’De ernst van het probleem staat volgens De Lille in schril contrast met wat ze ‘de normalisering van ongezond voedsel in onze samenleving’ noemt. ‘Niet alleen is dat voedsel alomtegenwoordig, wij zien er blijkbaar ook geen graten in dat het nog extra verleidelijk wordt gemaakt door vrolijke verpakkingen of reclame met sportidolen. Die verleidingstechnieken worden niet, of veel te weinig gebruikt om – ik zeg maar wat – kerstomaatjes te promoten.

Natuurlijk zal het kind dan eerder geneigd zijn om voor de ongezonde keuze te gaan. Je kunt van een kind niet verwachten dat het daartegen gewapend is.’ ‘Een strengere regulering van reclame zou een belangrijke eerste stap kunnen zijn in het creëren van een gezondere voedselomgeving.

’Onderzoekster Stefanie Vandevijvere Onderzoekster Stefanie Vandevijvere maakt een soortgelijke diagnose. ‘Vandaag zien we dat de voedingsindustrie vrij spel heeft en zonder enige beperking reclame mag afvuren op kinderen. Dat draagt bij tot de normalisering van ongezond voedsel.

Een strengere regulering van reclame zou een belangrijke eerste stap kunnen zijn in het creëren van een gezondere voedselomgeving, net zoals dat enkele decennia geleden gebeurd is met tabaksproducten. De Hoge Gezondheidsraad (het adviesorgaan van de FOD Volksgezondheid, nvdr) heeft recent ook aanbevelingen in die richting gedaan. Die aanbevelingen zijn niet moeilijk om te zetten in de praktijk.

Het vergt alleen maar wat politieke wil.’Lage prijzen en agressieve campagnes maken ons ziek: ‘Verbied reclame voor ongezonde voeding’Niet in TervurenReclame reguleren lijkt inderdaad een stuk eenvoudiger dan concreet gaan ingrijpen in de voedselomgeving. Dat leert bijvoorbeeld het verzet van het actiecomité Niet in Tervuren.

Vier jaar lang probeerde dat comité zich te verzetten tegen een vestiging van McDonald’s. Als belangrijkste argument bracht het comité aan dat er in een straal van 400 meter rond de geplande vestiging vier scholen liggen. In totaal 4000 leerlingen zouden blootgesteld worden aan een verhoogd risico op obesitas.

Na een beroepsprocedure bij de provincie haalde Niet in Tervuren vorig jaar zijn slag thuis. Doorslaggevend voor het negatieve advies was evenwel de impact op de lokale mobiliteit, en niet het verhoogde risico op obesitas.Als reactie op de wildgroei van fastfoodrestaurants kondigde de vorige Vlaamse minister van Welzijn, Hilde Crevits (CD&V), vorig jaar aan dat ze wilde laten onderzoeken hoe lokale besturen nieuwe vestigingen in de buurt van scholen kunnen tegenhouden.

‘Vlaamse steden en gemeenten willen wel stappen nemen,’ luidde het in een persbericht, ‘maar dat is dus niet eenvoudig. Terwijl het net belangrijk is om kinderen en jongeren toe te laten gezondere keuzes te maken.’Stefanie Vandevijvere ziet hier wel wat mogelijkheden.

‘Een interessant precedent is de gemeente Boechout’, zegt ze. ‘Die is erin geslaagd om de vergunning voor een tankstation te weigeren omdat het haaks stond op de klimaatmaatregelen die de gemeente had genomen. Mogelijk is een soortgelijke argumentatie denkbaar voor gezonde voeding.

Maar makkelijk zal het sowieso niet zijn. En je doet ondertussen natuurlijk niets aan de vele ongezonde verkooppunten die er al zijn.’Gezondheidstaks Ongezonde voeding is vandaag natuurlijk niet alleen vanwege de alomtegenwoordigheid zo populair.

Ook de lagere prijs speelt een bepalende rol. ‘Om die reden waren wij een sterke voorstander van een verlaging van de btw op groente en fruit naar nul procent’, zegt Vandevijvere. ‘Gezondheidsminister Frank Vandenbroucke (Vooruit) en vicepremier Petra De Sutter (Groen) hebben dat op tafel gelegd, maar het is er niet van gekomen.

Zoals ook elke poging om een serieuze, impactvolle gezondheidstaks in te voeren tot dusver is mislukt.’Waarom een gezondheidstaks een absolute noodzaak isVolgens Vandevijvere speelt hier de druk van de industrie een bepalende rol. ‘Bij elke beslissing zitten ze mee aan tafel.

Ik vind het jammer om te zeggen, maar de industrie heeft eigenlijk meer impact op het beleid dan wij als onderzoekers die mooie studies uitvoeren en aantonen wat de problemen zijn. Bovendien heerst bij veel mensen nog altijd het idee dat het individu vrij gelaten moet worden in zijn voedselkeuzes. Dat argument lijkt me hier, zeker als je over kinderen praat, een schijnargument.

Want hoe vrij ben je, als je enkel kunt kiezen tussen een gezonde dure en een ongezonde goedkope optie? Het is ook niet onze bedoeling om ongezonde voeding te verbieden, hè. Wat wij bepleiten is dat de overheid maatregelen neemt die de consument in de gezonde richting sturen. Dat ze van de gezondste keuze de gemakkelijkste maakt.

Je kunt dat inmenging noemen, maar de industrie stuurt ons natuurlijk net zo goed in een bepaalde richting.’ ‘Preventie betekent ook dat je een vuist durft te maken tegen de multinationals die zo veel mogelijk suiker willen verkopen.’Lieve De Lille, kinderarts en obesitasexperte Ook Lieve De Lille ziet de strijd tegen obesitas in de eerste plaats als een taak van de overheid.

‘En die overheid doet nog veel te weinig. Frank Vandenbroucke pakt graag uit met de oprichting van zijn multidisciplinaire obesitascentra. Met die centra is niets mis, maar ze behandelen kinderen die natuurlijk beter nooit in zo’n centrum terecht waren gekomen.

Je moet in de eerste plaats investeren in preventie. En preventie betekent ook dat je een vuist durft te maken tegen de multinationals die zo veel mogelijk suiker willen verkopen.’Obesitasdokter Lieve De Lille: ‘Reclame voor snoep is even fout als reclame voor sigaretten’Bombardement Vraag die nog rest is: wat doe je als ouder? Hoe bescherm je je kind tegen de voort­durende verleiding? Geef je het een brooddoos met kerstomaatjes en volkorenbrood mee als het uitgenodigd wordt voor een feestje? Antwoord je nee wanneer de caissière van de supermarkt vraagt ‘of ze een snoepje mag’? ‘Ik weet het’, zegt De Lille.

‘Het is vandaag bijna onmogelijk om aan dat bombardement te ontsnappen. Ik zou ouders ook niet aanraden om alles wat ongezond is te verbieden. Het is oké om je kind af en toe een koek of een snoepje te gunnen.

Alleen mag het geen gewoonte worden. En al zeker geen dagelijkse gewoonte. Ik weet dat dat, in een samenleving waarin ongezond voedsel zo genormaliseerd is, makkelijker gezegd is dan gedaan.

Het is als ouder bijzonder vermoeiend om voortdurend nee te zeggen. Daarom zou ik adviseren om je kind uit te leggen waarom je ‘nee’ zegt. Probeer ze uit te leggen wat suiker en vet met hun lichaam doen, en zorg voor lekkere, gezonde alternatieven.

Die zijn er gelukkig meer dan ooit.’ The post Obesitas bij kinderen: ‘Aan het bombardement van ongezonde voeding op kinderen valt nauwelijks te ontsnappen’ appeared first on Knack..