Nu de bladeren vallen, is een wonder in de tuin zichtbaar

Nu het blad is afgevallen besef je wat een enorme verscheidenheid aan afwijkende groeiplekjes - gallen - onze inheemse bomen herbergen. Het is vooral de eik die met recht aanspraak mag maken op de eretitel ecosysteem. In de kruin van de eik leven vlinders als de orionvlinder, de eikenspinner en de eikenpage.

Onder de eik groeien, in symbiose met de boom, allerlei paddenstoelen. En een scala van galwespen, galmuggen en galmijten prikkelt de eik tot het maken van meer dan vijftig verschillende gallen. Een gal is een woekering van plantenweefsel die ontstaat als een insect zijn eieren legt in een blad, een knop, of in de bast van een twijg .



Tegelijkertijd wordt een stof afgescheiden die de plant prikkelt tot het maken van woekerend weefsel. Gallen kunnen bij allerlei planten voorkomen, en meestal blijft het bij één of twee verschillende soorten. Maar niet bij de eik; die maakt gallen in de vorm van knikkers, schoteltjes, vruchten, hoeden, mutsen en allerhande andere voorwerpen.

Die gallen zijn meestal genoemd naar hun uiterlijk: ananasgal, stuitergal, driekante steekgal, aardappelgal, kegelgal, knoopjesgal. Mijn favoriet is de knoppergal , die niet op het blad maar op de eikels van de zomereik groeit. De knoppergal zou zo uit een science fictionfilm afkomstig kunnen zijn; hij is glimmend olijfgroen en voorzien van de grilligste richels, knobbels en uitstulpingen.

De knoppergal is zeldzaam, omdat hij alleen kan ontstaan waar de zomereik en de moseik samen voorkomen. De moseik, of Turkse eik, is sinds een eeuw geleden op flinke schaal in Nederland aangeplant. Het dier dat de knoppergal veroorzaakt kent een wonderbaarlijke levenscyclus: een wespje legt zijn eieren in de jonge vruchten van de zomereik.

Hieruit groeit de knoppergal. Uit de knoppergal komen alleen vrouwelijke galwespen. Die leggen, zonder bevrucht te zijn, eieren in de mannelijke bloemen van de moseik.

Hierdoor ontstaan kleine galletjes waaruit in de zomer mannelijke en vrouwelijke wespen komen. Die paren, waarna de vrouwtjes in juni van het volgende jaar weer eieren leggen in de jonge eikels van de zomereik. Er zijn niet alleen twee soorten eiken, maar ook twee generaties galwespen nodig voor het ontstaan van de knoppergal.

Maar het kan nog wonderbaarlijker, want er bestaan parasitaire wespjes die als een koekoek hun eieren leggen in een gal die door een andere soort galwesp is veroorzaakt. En alsof dat dubbele wonder niet groot genoeg is, bestaat er ook nog een wesp die op de parasitaire wesp parasiteert. Zo zie je de microkosmos in de eik weerspiegeld.

En dat is nu het aardige van in de tuin werken, want terwijl je op je knieën ligt te wieden, heb je uitgebreid de gelegenheid om over de wereld en haar wonderen na te denken. Niet alle gallen groeien hoog in een eikenboom; de mooiste gal in de tuin is de mosgal, een donzige, aaibare woekering op de takken van de egelantier. Tuinexpert Romke van de Kaa helpt je wekelijks een handje bij het snoeien, stekken, platten, verpotten, zaaien en schoffelen.

.