Miljonairsmusea in opkomst, vier openingen gepland in 2025

Dit jaar openen vier nieuwe kunstmusea die zijn opgericht door vermogende particulieren de deuren. Dat blijkt uit een rondgang van RTL Nieuws. Deze ongesubsidieerde musea zijn de laatste jaren in opkomst, volgens deskundigen verrijken zij het museumaanbod in Nederland, maar zijn er ook risico's verbonden aan deze vorm van cultuur.

De vier nieuwe musea stellen allemaal moderne kunst tentoon, zonder subsidie of gebruik te maken van publieke collecties. Rijke families of ondernemers bouwen de collecties op, en betalen soms ook voor de renovatie van de panden waar de musea gevestigd zijn. Zo betaalt de oprichter van Bugaboo, Eduard Zanen, de renovatie van de historische Van Gendthallen in Amsterdam, waar dit najaar het Drift Museum gevestigd wordt.



De steenrijke familie Van der Vorm, eigenaar van investeringsmaatschappij HAL, heeft de renovatie van een oude loods op Katendrecht in de Rotterdamse haven betaald. Daar wordt op 16 mei museum Fenix geopend met verhalen over migratie aan de hand van moderne kunst. In Zaandam gaat dit najaar ZAMu open in een voormalige munitiefabriek, met gigantische werken uit de verzameling van de Vlaamse ondernemer Serge Hannecart en de Limburgse verzamelaar Ernest Mourmans.

Ook in Amsterdam probeert voormalig bankier Arjen Pels Rijcken een Nederlands portrettenmuseum van de grond te krijgen, als zusje van de beroemde National Portrait Gallery in Londen. Dit museum moet eind 2025 de deuren openen in een oude PTT-centrale. "We hebben nog 9 ton nodig van de benodigde 2,3 miljoen euro om de deuren te kunnen openen", vertelt Pels Rijcken.

"De mede-donateurs en ik willen Nederland een museum nalaten dat nu ontbreekt, want met portretten kun je bijzondere verhalen vertellen. Ik verdien er niets aan, integendeel, het kost me heel veel tijd en geld. Maar ik krijg wel een kick van dit te doen.

" Hoogleraar cultuursociologie Olav Velthuis (UvA) deed veel onderzoek naar de opkomst van particuliere musea over de hele wereld. Hij is niet verbaasd over vier openingen in 2025. "Er waren diverse initiatieven die vertraging hebben opgelopen door de coronapandemie.

Die zien nu ongeveer tegelijk het levenslicht." Volgens Velthuis hangt de opkomst van het aantal musea van rijke weldoeners samen met de groei van het aantal multimiljonairs en miljardairs in Nederland. "Een steeds groter wordende groep heel rijke mensen kan zich moderne kunst veroorloven en een mooi gebouw om dit te exposeren", legt hij uit.

"Er zijn gewoon steeds meer vermogende Nederlanders, dan krijg je dit. Een belangrijk deel van deze groep rijken heeft kunst als passie." Het LAM Museum in Lisse opende in 2019 de deuren, gefinancierd door de Van den Broek Foundation van de gelijknamige familie van supermarktondernemers.

Deze weldoeners schuwen de publiciteit, maar volgens directeur Sietske van Zanten, die de collectie hielp aanleggen, wil de familie op deze manier iets terug doen voor de samenleving. "Van huis uit had de familie weinig met kunst, het idee was dat zij als hardwerkende ondernemers weinig te zoeken hadden op plekken zoals het Museumplein, dat was iets voor intellectuelen", zegt Van Zanten. "Dat veranderde toen ze op latere leeftijd ontdekten wat een verrijking kunst en cultuur voor hun leven vormde.

Van een boot of een huis geniet je vooral zelf, met kunst geef je iets door." Volgens Van Zanten steunt de familie Van den Broek ook bestaande culturele instellingen zoals het Concertgebouw, maar is het voordeel van een eigen museum dat ze iets anders kunnen proberen. "Wij hebben geen tekstbordjes bij de kunstwerken hangen, maar er lopen medewerkers rond op de zaal die bezoekers uitleggen wat er hangt.

En we hebben besloten om kunst te laten zien die aansluit bij het thema voedsel en consumptie. Want daar is uiteindelijk het geld mee verdiend." Volgens hoogleraar Velthuis is er op zichzelf niets mis met de musea die vermogende particulieren oprichten.

Maar er zijn ook kwetsbare punten. Wat gebeurt er bijvoorbeeld met zo’n museum als de oprichters komen te overlijden, of failliet gaan? Zo moest het kunstmuseum van Dirk Scheringa de deuren sluiten toen de DSB-bank, het bedrijf van de Noord-Hollandse bankier, omviel. Veel van de kunst hangt nu in Ruurlo, in het partculiere museum van wijlen chemie-miljardair Hans Melchers.

Ook is het volgens Velthuis lastig voor dit soort musea om bezoekers te blijven trekken als de nieuwigheid eraf is. Uniek aan de Nederlandse situatie is volgens Velthuis dat miljardairs in het buitenland vaak hun eigen naam op de gevel van het museum zetten, terwijl Nederlandse schenkers liever op de achtergrond blijven. "Hier wil de oprichter vaak niet eens in de krant.

Het hangt samen met de Nederlandse traditie dat je niet te ver boven het maaiveld moet uitsteken." Na de opening van vier particuliere musea in 2025 staan er nieuwe initiatieven te wachten. Zo werkt miljardair Rob Defares via de Hartwig Art Foundation aan de renovatie van de oude rechtbank in Amsterdam.

Het gebouw moet een ruimte worden waarin geëxperimenteerd kan worden met nieuwe vormen van kunst, en moet volgens de planning in 2028 de deuren openen..