Mijn goede voornemen: meer aandacht voor het positieve

Hulde aan Eline voor haar zorgzaamheid als docent voor onze studenten! Proost op Henk voor het inspringen en overnemen van mijn werkgroepen! Bedankt, Fleur voor het tonen van uitstekend leiderschap! Dank, Michiel voor het faciliteren van ons onderzoek! Anouschka, je bent de beste vertegenwoordiger van promovendi in ons dagelijks bestuur! Niet minder dan vijfenzestig slides flitsten tijdens de kerstlunch voorbij en zetten iedereen op een unieke manier in het zonnetje. Hulde aan de collega’s die hiertoe het initiatief namen! Het is hoog tijd voor een meer positieve blik, want te vaak blijft onze aandacht steken in het negatieve. Onder de huidige omstandigheden is dat niet zo gek.

De bezuinigingen van het kabinet raken de universiteit en het wetenschappelijke personeel in het hart. We worden gedwongen tot maatregelen die de kwaliteit van ons werk, waar we ziel en zaligheid insteken, omlaagbrengen. Budgetten worden bevroren, contracten ontbonden of niet verlengd, nieuwe subsidieaanvragen worden niet meer vanzelfsprekend aangemoedigd.



De verschillende ‘Denktanks-met-Hoofdletter’ met namen als ‘Nieuwe Kansen’ en ‘Toekomstbestendige FSW’ vliegen ons om de oren maar onderstrepen onze wanhoop. „Doe het niet”, riepen wij wat onwennig op het Malieveld. Maar tot onze grote ontzetting doet Den Haag het wél: meer dan een miljard bezuinigen op de basis van onze maatschappij.

Met een buik vol kerststol, dumplings en andere indrukwekkende door collega’s gemaakte baksels stapte ik de auto in en luisterde naar een interview op EenVandaag . ‘Nieuwsmijders’, een groep bestaande uit vooral jongeren die ‘nieuwsmoe’ en depressief zijn door de bak ellende die ze dagelijks over zich heen gestort krijgen, krijgen toch nog íets mee van alle bagger, doordat deze in verdunde vorm voorgeschoteld wordt op platform De Marker . Snel, simpel en behapbaar, anders trekt men het niet meer.

’s Nachts lig ik er wakker van. Moet ons onderzoek en onderwijs ook zo worden? Is er nog voldoende aandachtscapaciteit voor de diepere laag of zijn we gedoemd tot dobberen aan de oppervlakte? Zo ja, wat betekent dat voor de Nederlandse wetenschap en voor fundamenteel onderzoek in het bijzonder? Mijn gedachten cirkelen de diepte in. Enkele ras-optimisten daargelaten, hebben mensen over het algemeen meer aandacht voor het negatieve dan het positieve.

We kwijnen weg in onze eigen ellende en ook in die van anderen, getuige de populariteit van morbide tv-programma’s en door ramptoerisme ontstane files. In de wetenschap en in mijn eigen vakgebied in het bijzonder is er onevenredig veel focus op negatieve emoties zoals angst, woede en verdriet. Deze emoties worden in verband gebracht met grotere overlevingskansen als de aandacht daarop gericht wordt en op klinische problemen als dat te ver doorslaat.

Recentelijk woonde ik een workshop bij aan de universiteit van Wageningen over positieve emoties bij dieren. Daar is het niet anders: ook in dieronderzoek naar welzijn draait het doorgaans om stress, ziekte en sterfte. Hoe minder varkensstaartjes er worden afgebeten, hoe beter.

Maar om het welzijn van dier of mens goed te kunnen inschatten, is het nodig om die andere kant van de medaille beter te kennen. Veel te weinig is bekend over positieve emoties zoals tevredenheid, vreugde en hoop, terwijl deze niet alleen een cruciale rol spelen in het bevorderen van onze gezondheid, maar ook zorgen voor mentale veerkracht en creativiteit. Met een positieve mindset zie je eerder oplossingen, alternatieven en opties, wat stress wegneemt.

Onderzoek laat zien dat het belangrijk is om die positieve emoties te uiten. Een oprechte glimlach of lach versterkt de band tussen individuen, wat prosociaal gedrag en samenwerking ten goede komt. Er is veel onderzoek gedaan naar de negatieve effecten van stress op verschillende hersenprocessen, maar uit recent onderzoek blijkt dat positieve emoties een omgekeerd effect hebben en neuroplasticiteit juist vergroten.

Wat dit recente onderzoek ook laat zien is dat we niet enkel positieve emoties moeten nastreven maar juist moeten zoeken naar balans. Zonder die balans bestaat het risico om te ver door te slaan, risico’s te onderschatten en belangrijke taken te verwaarlozen. Dit besef van een balans tussen positieve en negatieve toestanden is overigens niet nieuw, maar diepgeworteld in oosterse filosofische tradities, met name in het taoïsme en confucianisme, die hun oorsprong vinden in het oude China.

Ik denk terug aan het Malieveld. Onze krachten bundelend stonden we daar en kwamen we op voor de toekomst van de wetenschap. Ja, die sterke collega’s, die elkaar actief in het zonnetje zetten, die zíjn er tenminste.

En de denktanks, ach, het zijn in ieder geval pogingen om er iets van te maken. Mijn voornemen voor dit jaar is om meer oog te hebben voor al het goeds om mij heen en met hernieuwde energie samen met collega’s de strijd om investeringen in kennis, innovatie en de volgende generatie voort te zetten. „Doe het wel!”.