Migranten helpen en journalistiek bedrijven wordt in Griekenland tamelijk guur

Acht maanden voorwaardelijke gevangenisstraf wegens het thuis opvangen van een vluchteling? Het vonnis tegen de Nederlandse Griekenland-correspondent Ingeborg Beugel wekte eerder deze maand de nodige verbazing: wat was hier aan de hand, in een EU-lidstaat nog wel? In de zaak tegen Beugel komen twee recente Griekse trends samen: het criminaliseren van hulp aan migranten en het tegenwerken van journalisten. Mensenrechtenorganisaties brengen de laatste jaren het ene na het andere rapport uit om hun zorgen over deze ontwikkelingen te uiten. Om met die hulp aan migranten te beginnen: Griekenland vervolgt ook tientallen anderen voor dit vergrijp, onder wie de Nederlander Pieter Wittenberg en de befaamde zwemster Sarah Mardini , die zelf als vluchteling uit Syrië kwam en vanaf het eiland Lesbos drenkelingen tegemoet zwom.

Of neem Tommy Olsen, een crèchemedewerker uit de Noord-Noorse stad Tromsø, die in zijn vrije tijd de ngo Aegean Boat Report bestiert. Vluchtelingen in nood op de Egeïsche Zee, tussen Griekenland en Turkije, nemen contact met hem op voor hulp. Hij coördineert reddingsacties, documenteert hoeveel mensen het redden, maar ook wie er sterven of via een illegale pushback van de Griekse kustwacht terug naar Turkije gestuurd worden.



De Griekse autoriteiten verdenken hem onder meer van mensenhandel, het verbergen van vluchtelingen in Griekenland, het runnen van een criminele organisatie en het deel uitmaken van een crimineel netwerk en spionage. Hiermee begeeft Griekenland zich in juridisch onduidelijk gebied. Het recht op leven, het recht om verschoond te blijven van onmenselijke en vernederende behandeling, het recht op gezondheid, water, sanitaire voorzieningen en een behoorlijke levensstandaard zijn universele mensenrechten.

Volgens de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is het de verantwoordelijkheid van „ieder individu en elk orgaan van de gemeenschap” om ernaar te streven deze rechten toe te passen. Olsen, Wittenberg en Mardini zijn jaren na dato nog niet veroordeeld voor het helpen van vluchtelingen – simpelweg omdat dat niet strafbaar is. Voor de veroordeling van Beugel baseerde de rechter zich op een specifiek verbod in de Griekse wet om een vluchteling in huis te halen.

Maar ook al belanden de mensenrechtenactivisten doorgaans niet in een cel, dan nog dienen de aanklachten tegen hen een doel. De VN-rapporteur voor de mensenrechten van migranten, de Chileense hoogleraar internationaal recht Felipe González Morales, benadrukt dat er „in veel landen een toxisch verhaal wortel heeft geschoten” rond hulpverlening aan migranten. Deze „lastercampagnes”, aldus de rapporteur, hebben een vijandige omgeving gecreëerd voor groepen die diensten aan migranten verlenen.

Volgens dat ‘toxische’ verhaal faciliteren deze activisten de komst van migranten naar Europa. Als zij niet klaar zouden staan, zouden de migranten het wel uit hun hoofd laten om te komen. Door hulp aan migranten strafbaar te maken, willen politici uiteindelijk de migratie beperken.

De commissaris voor mensenrechten van de Raad van Europa stelt dat de „openlijk of stilzwijgend vijandige benadering” van ngo’s door overheden „leidt tot een verdere vermindering van de reddingscapaciteit op zee”. Hij adviseert lidstaten zich te onthouden „van het misbruiken van strafrechtelijke en administratieve procedures [..

.] om het levensreddende werk van ngo’s simpelweg te belemmeren”. Behalve voor mensenrechtenactivisten wordt het ook voor journalisten tamelijk guur om in Griekenland actief te zijn.

Het land staat al jaren op de laagste plaats van alle EU-lidstaten in de World Press Freedom Index van Verslaggevers Zonder Grenzen. Een verzameling ngo’s, waaronder Free Press Unlimited, Human Rights Watch en Verslaggevers Zonder Grenzen, bracht eerder dit jaar een zorgelijk communiqué naar buiten over de persvrijheid in Griekenland. Journalisten, meldden de organisaties, „worden geïntimideerd en lastiggevallen door invasieve staatssurveillance, waaronder het gebruik van commerciële spyware”.

Net als mensenrechtenverdedigers krijgen ook journalisten te maken met „misbruik van juridische acties en gecoördineerde online lastercampagnes, vaak geïnitieerd of versterkt door pro-overheidsactoren”. Een specifiek geval van intimidatie tegen journalisten wordt gevormd door zogeheten SLAPP’s: strategische rechtszaken tegen publieke participatie. Begin deze maand behandelde een rechtbank in Athene ironisch genoeg nog een smaadzaak tegen journalisten die een geval van invasieve staatssurveillance onthuld hadden.

Het ging om ‘Predatorgate’: een schandaal waarbij spyware gebruikt werd om de apparaten van politici, vooraanstaande zakenlieden en journalisten te hacken. Dat werd volgens het onderzoek van de journalisten gedaan door Griekse inlichtingendiensten en op bevel van het kantoor van premier Kyriakos Mitsotakis. Daarbij had zijn neef, die voor hem werkte, een hoofdrol.

De zaak, tegen de krant Efimerida ton Syntakton en drie journalisten van onderzoeksbureau Reporters United, werd aangespannen door Dimitriadis. Een eerdere zaak van Dimitriadis had de rechter al afgewezen, met het oog op de publieke waarde en de waarheidsgetrouwheid van de berichtgeving van de journalisten. Niettemin eist Dimitriadis opnieuw een miljoenenvergoeding wegens smaad.

Human Rights Watch wijst op EU-wetgeving die zulke strategische rechtszaken tegen journalisten moet verhinderen. Volgens de mensenrechtenwaakhond is er een „dringende noodzaak” voor de Griekse regering om anti-SLAPP-wetgeving in te voeren – dezelfde regering die journalisten juist onder druk zet. Ondanks de druk op activisten en journalisten is er veel strijdbaarheid te horen.

Zo heeft Tommy Olsen intussen een crowdfundingsactie op touw gezet om zijn werk, ondanks alle verdenkingen, te kunnen voortzetten. Dat gaat de goede kant op, laat hij weten: er is bijna genoeg geld binnen om ook in 2025 verder te gaan met Aegean Boat Report..