Met een hoofdtelefoon ondergedompeld in kikkergezang

Wat is de overeenkomst tussen kikkers en boemerangs? Antwoord: de Nederlandse natuurkundige en kunstenaar Felix Hess (1941-2022). „Ik heb heel lang gedacht dat boemerangs niet bestonden, net als vliegende tapijten”, zei Hess in 1997 in een interview voor de Rijksuniversiteit Groningen, waar hij heeft gestudeerd. Maar toen hij ergens las dat boemerangs wel degelijk bestaan, „wou ik weten hoe het mogelijk was dat, als je een stuk hout weggooit, het weer terug komt.

In natuurkundeboeken kon ik geen goede verklaringen vinden voor dit verschijnsel.” Hij besloot erop te promoveren. In 1975 was zijn proefschrift klaar, maar Hess ging naar Australië om zich verder te verdiepen in het fenomeen.



Daar werd een andere fascinatie gewekt: kikkerkoren. „Achter mijn huis in Adelaide stroomde een bergbeekje en elke nacht hoorde je daar geluiden”, zei hij in 2002 tegen NRC , in een interview met Ine Poppe . „In het struikgewas en in het water zaten kikkertjes te roepen: een concert met allerlei ritmes, erg ruimtelijk.

” Van die kikkers heeft hij vele geluidsopnames gemaakt. „Bij een kikkerkoor is de ruimtelijkheid werkelijk essentieel. Ik heb geluidsapparatuur aangeschaft en ben stereo-opnames gaan maken.

” Hij ontdekte dat de kikkers sterk reageren op hun omgeving. Als ze soortgenoten horen, reageren ze op elkaar en zwelt het gekwaak aan tot een reusachtig koor. Maar als er vreemde geluiden klinken, zoals voetstappen van voorbijgangers, dan worden ze stil en raakt het koor gedempt.

Terug in Nederland heeft Hess dit fenomeen gebruikt voor een kunstproject met ‘geluidsbeestjes’, apparaatjes met een luidspreker, een microfoon en een batterij. Die reageerden op elkaar en gingen pas geluid maken als het helemaal stil was. Als de beestjes ‘goede’ geluiden hoorden bleven ze doorgaan, maar bij ‘slechte’ geluiden werden ze weer stil.

Een selectie van de kikkeropnamen die Hess tussen 1978 en 1990 maakte in Australië, Japan en Mexico, is nu beschikbaar gekomen, mede dankzij de inspanning van geluidskunstenaar Frans de Waard , onder meer bekend van de groep Kapotte Muziek. Wie Frogs, a Selection of Field Recordings thuis beluistert gelooft niet meteen dat het om kikkers gaat. Het lijken tapeloops, opnamen van dezelfde klanken die net niet synchroon worden afgespeeld, waardoor er ritmes ontstaan die ook weer wegebben.

Soms treedt ineens één luide kikker op de voorgrond. Het hypnotiserende, bijna artificiële koor wordt zo weer een gewone veldopname. Het eigenaardige van Frogs is, dat je er op twee manieren naar kunt luisteren.

Je dompelt je erin onder om van alles te ontdekken, liefst met een hoofdtelefoon op, maar je kunt er ook een boek bij lezen en de kikkers accepteren als een deel van de geluidsomgeving, waar intussen ook bomen ruisen en vogels zingen..