Mega-ijsberg loopt aan de grond bij dierenparadijs South Georgia

De grootste en oudste ijsberg ter wereld is vorige week aan de grond gelopen. „Het is een soort soapserie: waar is de ijsberg nu?”, vertelt oceanograaf Peter Bijl van de Universiteit Utrecht, die de megaberg op de voet volgt. De gigant met een oppervlakte groter dan twee keer de provincie Utrecht brak bijna veertig jaar geleden af van Antarctica, lag ruim dertig jaar stil op de zeebodem en dreef vervolgens in vijf jaar meer dan drieduizend kilometer naar het noorden.

„De plek waar hij nu is, is niet zo speciaal: in de Zuidelijke Oceaan dobberen veel ijsbergen rond”, vertelt Bijl. „Maar dat hij zo noordelijk nog zo groot is, is wel bijzonder.” Als een flatgebouw van tien verdiepingen torent hij boven het water uit – maar dan wel een kilometersbreed flatgebouw.



En dan bevindt 90 procent zich nog ónder water. IJsbergen ontstaan door een natuurlijk proces: landijs op gletsjers groeit aan door sneeuwval en beweegt langzaam naar zee, waar het begint te drijven als ijsplaten. Door wind, zee en smelt worden de platen steeds instabieler.

Uiteindelijk kalven ze af tot drijvende ijsbergen. Poolonderzoekers keken in 1986 vreemd op toen de onderzoeksbasis van de Sovjet-Unie op Antarctica ineens verdwenen was. Op dat feitje wijst Bert Wouters, onderzoeker cryosfeer en satellietmetingen aan de TU Delft.

Het was onduidelijk of de basis verzwolgen was door de zee of ergens op een ijsschots dreef. Kort daarvoor was namelijk ijsberg ‘A23a’ afgebroken van de Filchner-ijsplaat, ten zuiden van Zuid-Amerika. Precies de plek waar de basis gevestigd was.

De ‘A’ van A23a verwijst naar het A-kwadrant van Antarctica, tussen de 0 en 90 graden westerlengte. De nummering gaat op volgorde: inmiddels drijft A85 al ergens rond. Een paar maanden later vonden de onderzoekers het station terug op een satellietfoto van A23a, die toen in de Weddellzee dreef, zo schreef The New York Times in 1987 .

De enorme ijsberg was blijven hangen aan de zeebodem en vormde daarna 34 jaar lang een ijseiland. Totdat het in 2020 ineens weer op drift raakte. „Door erosie begon de ijsberg uiteindelijk weer te drijven”, vertelt Wouters.

„Toen kreeg de stroming er vat op en volgde hij een min of meer vast traject.” Door de heersende oceaanstromen volgen ijsbergen die in dat gebied losbreken een relatief voorspelbare route – de ijsberglaan. Satellietbeelden tonen aan dat de ijsberg eerst een stukje richting het oosten dreef en vervolgens een bocht maakte en richting het noordwesten koerste.

Na twee jaar, in 2022, bewoog hij sneller, langs de rug op de zeebodem van het langgerekte Antarctisch schiereiland. Aan het einde daarvan boog de ijsberg af naar het noordoosten, de open zee op. Eind 2024 zat A23a nog maanden vast in een zogeheten Taylor-kolom, meldt de British Antarctic Survey .

In zo’n waterkolom kan ronddraaiend water boven een onderzeese berg objecten gevangen houden. Toen de ijsberg na acht maanden wist te ontsnappen, vervolgde hij zijn weg naar het noordoosten – recht op dierenparadijs South Georgia af. Op dit kleine eiland in de zuidelijke Atlantische Oceaan leven pinguïns, zeehonden en albatrossen.

„Als een ijsberg daar strandt, kan dat gevolgen hebben voor de dieren die daar leven”, zegt Wouters. Het ijs zou de routes van de pinguïns en zeehonden naar hun voederplekken kunnen blokkeren. Ook zou het koude smeltwater vissen weg kunnen drijven, waardoor er minder te eten is voor de dieren.

‘Bedreigd’ werd South Georgia overigens nooit echt, zegt Bijl. „Als je het continentaal plat rondom South Georgia bekijkt, zie je zo dat het logisch is dat hij daarop zou vastlopen.” Dat gebeurde inderdaad, op zo’n zeventig kilometer van het afgelegen en onbewoonde eiland.

En dat kan juist positieve gevolgen hebben. Wouters: „Het ijs heeft decennia over de mineraalrijke rotsbodem van Antarctica geschuurd. Die mineralen komen bij het smelten van het ijs weer vrij.

Dat is goed voor het fytoplankton, waar de vissen en walvissen weer profijt van hebben.” Belangrijker nog is de diepe oceaancirculatie die de ijsberg op gang brengt, aldus Bijl. „Het is een berg met een heel diepe ‘kiel’; op het dikste punt 400 meter diep, op de dunste 200.

Rondom de ijsberg ontstaan een soort mini-oceaanstroompjes, die uit de diepere oceaan voedingstoffen naar boven halen.” Daarnaast is de ijsberg zelf ook een voedselbron: er groeien allerlei algen en andere beestjes op. Hoe het verder gaat? Volgens Bijl is de kans groot dat hij weer loskomt en verder drijft.

Een andere mogelijkheid is dat hij blijft liggen waar hij ligt, smelt en in kleine stukken breekt. Dat is een risico voor de scheepvaart, aldus Wouters. „Grote ijsbergen kun je van ver zien aankomen, maar duizenden kleine stukjes zijn wel een probleem.

” Hij blijft A23a aandachtig volgen. „Voor ons wetenschappers is het erg interessant om te zien wat deze reusachtige ijsberg gaat doen in een warmer gebied. Dat kunnen we gebruiken om inzicht te krijgen hoe het met Antarctica zelf zal gaan.

”.