Luchtvervuiling door lood maakte de oude Romeinen dommer

Naast invallen van barbaren, pandemieën, slechte keizers en klimaatverandering hebben historici nóg een reden aangedragen die mogelijk tot de ondergang van het Romeinse Rijk heeft geleid: loodvergiftiging. Romeinen dronken water uit loden leidingen , gebruikten loden vaten en smeerden loodhoudende cosmetica op hun gezicht. Analyses van skeletten uit de Romeinse tijd laten een duidelijke toename zien van het loodgehalte in botten en tandglazuur.

Deze blootstelling aan het giftige metaal zou een negatief effect op de Romeinse gezondheid hebben gehad en mogelijk hebben geleid tot een lager geboortecijfer , vooral onder de elite. Het onderzoek naar dit fenomeen richtte zich tot nu toe op direct contact met lood, maar een internationaal team onderzoekers onder leiding van Joseph R. McConnell van het Desert Research Institute in Nevada publiceerde maandag een artikel in het tijdschrift PNAS dat voor het eerst de impact in kaart brengt van door looddeeltjes vervuilde lucht.



De onderzoekers komen tot de conclusie dat deze loodluchtvervuiling bij inwoners van het Romeinse Rijk zorgde voor een daling van het IQ met 2 à 3 punten. Voor hun artikel analyseerden McConnel en de zijnen de samenstelling van ijskernen die zijn geboord in Groenland en Rusland. Daarin is de uitstoot van Romeinse mijnen bevroren die hier door de wind eeuwenlang naartoe gedragen is.

In de mijnen werd galeniet gewonnen, een mineraal dat in de Oudheid de belangrijkste bron was voor lood en zilver. In 2018 slaagden onderzoekers erin jaartallen te koppelen aan de toe- en afname van de activiteit in Romeinse mijnen , die zich voornamelijk in Spanje en verder in Zuid-Frankrijk en Duitsland bevonden. Met deze gegevens – de plaatsen van uitstoot en de mate waarin de vervuiling in de poolcirkel neersloeg – voedden de auteurs van het PNAS -artikel het Flexpart-computermodel .

Dit programma berekent hoe kleine deeltjes zich door de lucht verplaatsen en waar ze onderweg neerslaan. De onderzoekers waren vooral geïnteresseerd in de periode tussen 50 v.Chr.

en 180 n.Chr., de tijd van de Pax Romana toen het rijk zijn grootste bloeiperiode kende.

Ze concluderen dat er in deze jaren in totaal 500 kiloton lood in de atmosfeer terechtkwam door Romeinse mijnactiviteiten. Niet heel verrassend liet het model zien dat de concentratie van looddeeltjes het hoogst was in de buurt van de mijnen waar lood en zilver gewonnen werd. In Andalusië – waar met de Riotinto-mijnen de belangrijkste bron van galeniet te vinden was – vermoedden de onderzoekers de hoogste concentraties, tot bijna 13 nanogram per kubieke meter lucht.

Helemaal in het noorden van Europa liep dat volgens Flexpart terug tot minder dan één nanogram. Om erachter te komen wat de effecten van deze blootstelling waren voor de gezondheid van de inwoners van het Romeinse Rijk, gebruikten de onderzoekers epidemiologische modellen over het verband tussen luchtvervuiling een de aanwezigheid van schadelijke stoffen in het bloed. Ze komen tot de conclusie dat kinderen tussen de 1 en 5 jaar oud in het zuiden van het Romeinse Rijk tot 3,7 microgram méér lood per deciliter bloed hadden dan de 1 microgram van kinderen die opgroeiden voordat de mijnen in gebruik werden genomen; bij kinderen verder noordelijk moet de toename 2,1 microgram zijn geweest.

Ter vergelijking: in het huidige Europa liggen deze waarden (bij kinderen én volwassen) tussen de 0,24 en 4,2 microgram per deciliter. Lood in het lichaam tast de cognitieve vermogens van de mens aan. De auteurs hebben berekend dat de emissie van het metaal Romeinse kinderen tussen 1 en 5 jaar oud (een cruciale leeftijd in de ontwikkeling van de hersenen) in Spanje minstens 3 IQ-punten heeft gekost.

In de rest van de rijk ging het om tussen de 2,5 en 3 punten. De auteurs schrijven dat hun onderzoek voor het eerst inzicht geeft in de mogelijke gevolgen van loodvergiftiging bij inwoners van het Romeinse Rijk die buiten de grote steden leefden en minder toegang hadden tot loden gebruiksvoorwerpen. Hun bevindingen veranderen weinig aan de huidige historische consensus dat loodvergiftiging niet of nauwelijks heeft bijgedragen aan de val van het Romeinse Rijk.

.