Josephine Baker en Jimmy Carter voor een paradijs op aarde

‘Volendam is geschrokken’, kopte een krant in 1928 toen Josephine Baker voor het eerst naar Nederland kwam. Het bericht erbij luidde: „De bevolking van Volendam, die tot hare verbazing Josephine Baker een costuumdans op klompen zag uitvoeren op den publieken weg, betoonde zich tegenover haar bewegingen uiterst gereserveerd.” Het waren deze bewegingen waardoor Josephine Baker (1906-1975) als eerste zwarte superster aanbeden werd door heel Frankrijk en Europa (op dat ene dorp dat weerstand bood na dan).

Al dansend wist ze stereotypen te ironiseren en te gebruiken, en strijdend kwam ze op voor gelijke rechten. Baker had één droom. Het enige probleem was dat die droom dermate utopisch was, dat die tot mislukken gedoemd was.



In de prachtige documentaire De droom van Josephine Baker (Andere Tijden Special, NPO 2) trappen Astrid Sy en Femke van Wiggen het jubileumjaar van Josephine Baker af, die in 2025 vijftig jaar dood is. Er wordt niet alleen over haar leven, haar verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog en de discriminatie in de Verenigde Staten verteld, maar ook over haar kinderboek De Regenboogkinderen , geïllustreerd door Pieter Worm. Het verhaal gaat over een kippenfamilie waarvan één kippetje zwart is, terwijl iedereen alleen de witte kippetjes lief vindt.

Baker – zelf als achtjarige al aan het werk gezet bij een wit gezin, waar ze in hetzelfde verblijf als de honden sliep en misbruikt werd door de baas – wilde laten zien dat een uitgestoten zwart kippetje niet nodig was en ze bouwde aan een „ware democratie” door twaalf kinderen van over de hele wereld te adopteren. Deze ‘regenboogkinderen’ zouden opgroeien in saamhorigheid en daarmee wilde ze bewijzen dat mensen ongeacht hun huidskleur, achtergrond of religie in harmonie konden samenleven. Al die kinderen voedt ze op in Les Milandes, een kasteel in de Dordogne.

Lang gaat alles goed, er is saamhorigheid maar er zijn ook geldzorgen. Het kasteel wordt steeds meer een attractiepark waarbij de regenboogkinderen een bezienswaardigheid worden. Een soort Zeven Zussen van Lucinda Riley avant la lettre , de bestseller waar ook de kinderen uit alle uithoeken van de wereld naar een (Zwitsers) kasteel komen, maar dan zonder geldzorgen en idealen.

Bij Baker komt het paradijs er niet, haar kasteel wordt geconfisqueerd en de regenboogfamilie valt uit elkaar. Wat blijft er over van de erfenis van Josephine Baker in „een wereld die zo op scherp staat, waarin polarisatie en populisme toenemen en de strijd tegen racisme een eeuwigdurende zaak lijkt?” vragen de documentairemakers zich af. Anno 2025 een retorische vraag.

Dat was ook de inzet van Nieuwsuur waarin Jimmy Carter werd herdacht. Een groter contrast met de aankomend president leek onmogelijk, luidde de inleiding op enkele eerder opgenomen gesprekken met mensen die Jimmy Carter hadden ontmoet omdat hij een man was van mensen bij elkaar brengen en compromissen. Daar keken velen in de VS nu met heimwee op terug.

Schitterend was het fragment waarin oud-premier Dries van Agt de erfenis van Carter duidde: „Laat ik het zo zeggen, vriend. Als de wereld louter uit Carters zou bestaan, zou die omgevormd zijn tot paradijs.” De zoektocht naar verbinding was de rode draad van een televisieavond, want ook bij de Top 2000 a gogo – waar dit jaar overigens storende elementen zijn toegevoegd als ‘balletje, balletje’ en een hand van de presentator niet meer volstaat – vertelde acteur Sabri Saad El Hamus over zijn liefde voor de zanger Tamino.

Tranen liepen over zijn wangen bij het horen van ‘Habibi’ en hij zei: „Er is even tijd om van elkaar te houden. We weten dat we verschillen, laten we het over de overeenkomsten hebben.” Toen was het duidelijk: Van Agt heeft gelijk, maar ook weer niet, want laat ik het zo zeggen, vriend.

Als de wereld louter uit Josephine Bakers, Jimmy Carters en Sabri Saad El Hamussen zou bestaan, zou die zijn omgevormd tot een paradijs..