Is het fijn om thee te drinken uit een dubbelwandig theeglas? Het is ánders

De Blokker is dicht maar een paar maanden geleden was de Blokker nog open. Voordat de lijkenpikkers de zaak leegkochten kon je daar behalve dweilen, borstels en schoonmaakmiddelen ook dingen kopen die veel langer mooi bleven. Het mooist waren de dubbelwandige theeglazen – of misschien waren het dubbelwandige koffieglazen, dat liet de verpakking in het midden.

De glazen zagen er zo interessant uit dat je ze gekocht had voordat je wist of je er een bestemming voor had. Dat heet een impulsaankoop en achteraf bleek dat half Nederland voor die aankoopimpuls is bezweken. In brede lagen van de bevolking wordt inmiddels thee in dubbelglas geserveerd, op internet is het glaswerk niet aan te slepen, want het breekt al als je ernaar kijkt.



Is dat fijn, thee drinken uit een dubbelwandig theeglas? Het is ánders. Een goed geslaagd dubbelwandig theeglas houdt zijn thee zó heet dat die een kwartier na het inschenken nog steeds niet drinkbaar is, want heter dan 65 graden. Daar staat tegenover dat de thee na ruim een half uur nog steeds voldoende heet is, want warmer dan 48 graden.

Wie daar eenmaal aan gewend is kan zich onprettig laten verrassen door de snelle afkoeling van de thee in een gewoon theeglas. Dat is een probleem. Dat de spouw tussen de glaswanden van het glas dat we vandaag maar het Blokkerglas noemen zo formidabel werkt mag niemand verbazen.

Het glas-binnen-het-glasconcept is het geheim achter de thermosfles die rond 1895 werd bedacht en ontwikkeld door James Dewar , de Schotse onderzoeker die zocht naar een mogelijkheid om vloeibaar gemaakte gassen koud te houden. En spelenderwijs een fles ontdekte waarin hete dranken heet bleven. Dewar bracht ook nog onderdruk aan in zijn spouw om de warmteoverdracht tussen binnen- en buitenglas te verkleinen.

Dat de spouw van het Blokkerglas is vacuüm gezogen is niet waarschijnlijk, zoals via een omweg valt aan te tonen. Er zijn dubbelwandige kroezen te koop die niet van glas maar van roestvast staal zijn gemaakt. De Primus 4-Season kroes uit Zweden houdt zijn inhoud precies even heet als het Blokkerglas maar weegt minder (128 gram in plaats van 143).

Het blijkt, een AW-team heeft dit gemeten, dat deze kroes zijn uitstekende isolatie volledig behoudt als je een gat zaagt in de roestvast stalen bovenrand (en het veronderstelde vacuüm opheft). De middelbare scholier rekent uit dat de druk in het Blokkerglas dus met 27 procent zal oplopen als er bij kamertemperatuur kokend water in wordt geschonken. Tenzij, wat niet ondenkbaar is, de spouw in de fabriek bij hoge temperatuur (zeg 55 graden) was gesloten.

Dan is de einddruk maar half zo hoog. De druktoename lijkt ongevaarlijk. Lang geleden is hier al eens onderzoek gedaan aan de afkoeling van thee en koffie.

Toen ging het om de vraag wat een scheut koude melk verandert aan de afkoeling. En passant bleek dat verdamping van water uit het vloeistofoppervlak belangrijk bijdroeg aan de afkoeling. De verrassing van de afgelopen week was dat die verdamping met een digitale keukenweegschaal goed is te meten.

De Blokker- en Primuskroes verloren in het eerste half uur na inschenken ongeveer 9 ml water uit een totaal van ongeveer 180 ml vloeistof. Die koelde daarbij zo’n 37 à 38 graden af. Met wat basisgegevens reken je uit dat de verdamping meer dan 70 procent van de afkoeling voor zijn rekening neemt.

Zet een schoteltje op de bekers en ze blijven nog langer heet. Je kunt de verdamping ook, en eleganter, blokkeren door met een lepel zonnebloemolie op de hete drank te scheppen. De weegschaal laat daarna geen enkele gewichtsverandering meer zien en je voelt dat de wanden van de bekers langzaam warmer worden.

De verdamping uit het vrije vloeistofoppervlak, waarbij de bovenste vloeistoflaag afkoelt en wegzakt in het onderstaande warmere vocht, is de motor achter convectiestromingen in de bekers. Met een druppeltje Oost-Indische inkt zijn die prachtig zichtbaar te maken. Blokkeer je de verdamping dan stoppen ook de stromingen.

Breng je met een injectienaald wat inkt onder het olielaagje dan zie je dat de inkt stil onder de olie blijft hangen. (Het beste is de inkt vooraf ook op te warmen.) Als vanzelf vraag je je af hoe de glazen nog beter zijn te isoleren.

James Dewar liet de wanden van zijn spouw verzilveren. Hij goot de spouw vol met een oplossing van zilvernitraat waaruit hij langs chemische weg metallisch zilver liet vrijkomen dat neersloeg op het glas. Dat is wat je van de ouderwetse thermoskan zag als je die kapot liet vallen.

Het zilver weerkaatste de hitte die het binnenglas naar het buitenglas straalde. Hoe effectief dat is in een spouw die je niet had vacuüm getrokken is onduidelijk. De spouw van het dubbelglas dat voor vensterruiten wordt gebruikt wordt wel gevuld met gassen als argon en krypton – het aanbrengen van een onderdruk zou er op bezwaren stuiten.

Zelfs is wel geëxperimenteerd met CO 2 als vulgas. Het meeste effect hebben – doorzichtige – coatings die warmte terugstralen. Moet het die kant op met de theeglazen? Dat de thee pas na een uur zover is afgekoeld dat die drinkbaar is? Of is de ontwikkeling nu al te ver doorgeschoten? Is de stoere buitensporter eigenlijk wel blij met zijn Primus-kroes waaruit hij pas na lang wachten zijn moeizaam bereide koffie kan drinken? Had hij, wachtend in de koude outdoor , niet graag zijn handen gewarmd aan het roestvast staal? De AW-kampeerder heeft trouw gezworen aan zijn Mepal-beker die maar 55 gram weegt en consumptie van de koffie niet onnodig vertraagt.

.