Hoe films het imago van dieren bepalen: gaat de rat de witte haai achterna?

Als Nosferatu reist, brengt hij de dood met zich mee. Van zijn schip zwermen duizenden pestdragende ratten de straten in: dorpelingen sterven op stenen trappen. Het is een grandioos enge scène in de nieuwe versie van Nosferatu – begin januari in de bioscoop.

Maar ook totale onzin, meent de Amerikaanse dierenrechtenorganisatie PETA in een persbericht. „Een mens heeft een even grote kans [..

.] vermoord te worden door een vampier als door een rat.” PETA beroept zich op een onderzoek uit 2017 waaruit bleek dat grote middeleeuwse pestuitbraken vooral werden veroorzaakt door luizen en vlooien die mensen aan elkaar gaven.

Ratten kunnen diezelfde parasieten wel verspreiden, maar speelden waarschijnlijk een kleinere rol tijdens de Zwarte Dood. Het nieuwsbericht over PETA leidde tot hilariteit online, zeker omdat de organisatie van plan is een man in rattenpak naar een screening te sturen met de slogan: „Wij hebben de pest niet veroorzaakt!” Toch is het ook weer niet totaal belachelijk. Hollywood had vaker een aandeel in het ‘demoniseren’ van dieren, met desastreuze gevolgen.

In de afgelopen vijftig jaar is de haaienpopulatie met zo’n 70 procent afgenomen. Veel onderzoekers wijten dat ten dele aan Steven Spielbergs hitfilm Jaws , die de witte haai afschilderde als goddeloze moordmachine. Volgens een onderzoek van de Australische vereniging voor maritieme historie leidde dat tot een toename van de recreatieve haaienjacht.

Talloze haaienfilms en media gooiden olie op het vuur. Films gingen steeds verder over de top met denkende haaien, reuzenhaaien, tornadohaaien. Discovery Channel presenteert de haai met Shark Week elk jaar een week lang als angstaanjagend monster.

Peter Benchley, schrijver van het boek waarop Jaws gebaseerd is, probeerde het imago van haaien jarenlang op te krikken. Hij en Spielberg zeiden spijt te hebben van de film. Maar de schade was aangericht.

Jaws traumatiseert nog altijd nieuwe generaties kijkers en er gaat geen zomer voorbij zonder nieuwe haaienfilms. Ik vrees dat het imago van de rat ook niet snel gered zal worden. Volgens het RIVM en de GGD verspreiden de beesten wel degelijk ziektes – hoofdverantwoordelijke van de pest of niet.

En ratten-pr is schaars. Disneys Ratatouille , met een vriendelijke rat als culinaire chef, was vooral ironisch, want de rat is de meest ongenode gast denkbaar in de keuken. Hij dringt soms via het toilet huizen binnen.

(Niet gek, dat slechte imago: als golden retrievers uit het toilet kwamen, waren die ook niet zo lang man’ s best friend meer.) We kunnen beter focussen op de behandeling van ratten op de filmset zelf. Medewerkers van Nosferatu beweren stellig dat geen van de 5.

000 gebruikte ratten iets overkwam tijdens de opnames. Barrières van plexiglas hielden de ratten in een omheinde omgeving, weg van paarden die ze hadden kunnen vertrappen. Een aanmerkelijke verbetering met de vorige Nosferatu -film van Werner Herzog in 1977.

Hij liet elfduizend witte labratten uit Hongarije naar de set in Delft transporteren in zulke gruwelijke omstandigheden dat een deel van de ratten elkaar onderweg opat. Regisseur Herzog wilde de ratten per se zwart verven, waardoor duizenden ratten overleden in het verfbad – overlevende ratten likten de verf van zich af. Vervolgens werden ze losgelaten in Schiedam en Delft.

Hoe dat afliep? Herzog beweert alle ratten te hebben teruggevonden; ik hoop dat sommigen aan zijn schrikbewind ontsnapten. De ratten van Nosferatu hadden het al met al slechter kunnen treffen..