Hoe de mens reisde langs de As van de Wereld, waar driekwart van de bevolking woonde

De mens is een bijzonder dier: niet uitzonderlijk sterk, maar tóch heel succesvol. Vanaf de Afrikaanse savanne verspreidde hij zich over de hele wereld en leeft nu als enige soort in álle klimaatzones zonder dat er een noemenswaardig verschil bestaat tussen exemplaren die zich ophouden in de tropen of in de buurt van de polen. Over hoe die verspreiding over de wereld heeft plaatsgevonden en hoe geografie die reis heeft vormgegeven, schreef de Franse emeritus hoogleraar Christian Grataloup Van savanne tot stad.

De beslissende invloed van geografie op onze geschiedenis van prehistorie tot nu . Grataloup, die eerder prachtige historische atlassen heeft geproduceerd, brengt in dit boek fysische en sociale geografie samen. Het gaat zowel over bergen, woestijnen en ijskoude winters, als over zeevaarders, boeren en koningen.



Hij wil weten: hoe is de mens beïnvloed door de wereld om hem heen en door de mensen in zijn buurt? Dit is een lange geschiedenis, die haar aanvang heeft in Afrika, waar zo’n zeven miljoen jaar geleden de eerste mensachtigen rechtop gingen lopen. Dat zorgde ervoor dat zij verder konden reizen dan de primaten die ook hun armen nodig hadden om zich voort te bewegen. Nadat de mens 10.

000 jaar geleden de landbouw ontdekte, vond die reis vooral plaats langs wat Grataloup de ‘As van de Wereld’ noemt. Op deze strook land van de 20ste tot de 40ste breedtegraad en van het Iberisch schiereiland tot Japan – zo’n 2.000 kilometer breed en 13.

000 kilometer lang – woonde ongeveer driekwart van de mensheid en vonden alle ontwikkelingen hun oorsprong die zouden leiden tot de wereld waarin we nu leven. De As bestaat uit een hele verzameling werelden, die onderling al duizenden jaren verbonden zijn – ondanks water, woestijnen en bergen die soms in de weg liggen. Die werelden waren allesbehalve stabiel.

Er deden zich opsplitsingen voor, en soms herhaalden ontwikkelingen zich. Vanuit de As was het uiteindelijk Europa dat de globalisering van de wereld op gang bracht, via de zogenoemde ontdekkingsreizen. Grataloup zet de geografische verklaringen op een rijtje die ervoor zorgden dat dit juist hier gebeurde.

Het belangrijkst zijn de stevige demografische basis van Europa en de groeiende handel hier. De toenemende bevolkingsdruk en schaarste aan edelmetalen maakten het aanlokkelijk voor de mensen op het uiterste westerse puntje van de ‘As van de Wereld’ om op zoek te gaan naar ruimte en grondstoffen. Dit leidde tot wat Grataloup de splitsing van de wereld noemt: de met geweld afgedwongen eenwording van de Amerika’s en Europa tot één cultuur.

China – aan het andere uiteinde van de As – besloot juist in de vijftiende eeuw om niet langer te investeren in ontdekkingsreizen. Daarmee was de loop van de mondiale geschiedenis voor eeuwenlang bepaald. Europese landen zouden de dienst uitmaken, voortgedreven tot door een intensieve onderlinge concurrentie.

.