Het menselijk denken geborduurd op een uniek wandkleed van 28 meter

Een opmerkelijk 28 meter lang wandkleed waarop de „geschiedenis van het leven op aarde (...

) en van het menselijk denken” is geborduurd hangt in de Walburgiskerk in Zutphen. Het is een 45 centimeter hoog doek, vol kleurige afbeeldingen van denkers en symbolen. Het is in de jaren vijftig gemaakt door vrijdenkersechtpaar Tiets Daan-Stiemens en Albert Daan, geïnspireerd op het middeleeuwse Tapijt van Bayeux.



Het is zelden voor het publiek te zien, en hangt tot en met 25 oktober in de kerk. Waarom zou iemand de hele wereld- en beschavingsgeschiedenis, zeg maar van bacteriën tot Bertrand Russell (filosoof en vrijdenker) en van oerknal tot de Verenigde Naties-oprichting op een bijna 30 meter lang linnen kleed willen borduren? Een van de nazaten van het overleden makersechtpaar, Berent Daan, legt het telefonisch uit: „Het wandkleed is gemaakt vlak na de oorlog. In de sfeer van de wederopbouw, dat was een optimistische tijd.

Het geloof dat de wereld een betere wereld kon worden, met behulp van wetenschap en menselijke rede, was sterk. Dat optimisme wilden Albert, die arts was, en zijn vrouw, ook opgeleid als arts, beiden vrijdenkers, zichtbaar maken, voor hun zeven kinderen. Het kleedje hing in de woonkamer in hun huis in Wilp bij Deventer”, aldus Berent Daan.

Het wandkleed is, weliswaar in stripvorm, dus eigenlijk net zo’n project als het boek Sapiens. Een kleine geschiedenis van de mensheid waarmee de Israëlische historicus Yuval Noah Harari in 2014 een wereldwijde bestseller had – alleen dan vanuit een optimistisch vrijdenkersperspectief met de kennis van de jaren vijftig. In het vrijdenkersgezin werden vader en moeder gewoon met ‘Albert’ en ‘Tiets’ aangesproken en werd het bijna 30 meter lange wandkleed anti-autoritair hoofdletterloos als ‘het kleedje’ aangeduid.

, Het was een educatief project om de Daan-kinderen kennis te laten maken met mijlpalen in het menselijk denken. Hun Fries-Limburgse ouders zagen het als vrijdenkers als aanvulling op het jaartallen- en slagveldengeschiedenisonderwijs op school. Dat is te lezen in het Engelstalige boek dat de familie Daan over hun familie-erfstuk samenstelde (en in eigen beheer uitgaf).

Grappig genoeg was het een stripachtig borduurwerk over slagveldhistorie, het Tapijt van Bayeux uit 1068, dat de Slag bij Hastings uit 1066 verbeeldt op 70 meter linnen, dat als voorbeeld diende. Tiets Daan-Stiemens borduurde het kleedje in vijfeneenhalf jaar, van 1953 tot 1959, gebaseerd op schetsen van Albert Daan, die zich onder meer liet inspireren door boeken van de Britse schrijver H.G.

Wells als A Short History of the World . De indeling van het kleedje is als het Tapijt van Bayeux: een brede band van 35 centimeter hoog in het midden vertelt het hoofdverhaal over ontwikkeling van het denken. Daarboven en onder zijn stroken van 5 centimeter met de tijdlijn voor overige historische feiten, met kleine afbeeldingen weergegeven.

Zoals de uitvinding van brood, bier, het wiel, het scharnier, de eerste auto en de ontdekking in 1910 van een medicijn tegen de geslachtsziekte syfilis na 606 keer experimenteren: vandaar dat het getal 606 die uitvinding symboliseert op het kleedje. Ook de afschaffing van de slavernij in Groot-Brittannië) is afgebeeld. In de hoofdstroom op de middenpanelen op het kleedje gaan we van oerknal via het ontstaan van leven, met mooi geborduurde (geen kruissteken) eencelligen en op land kruipende vissen en dino’s naar het ontstaan van de mens: homo nascitur .

Daarna worden al snel symbolische mijlpalen van het menselijk denken geborduurd, zoals de overgang van veelgoderij naar monotheïsme, het ontstaan van geschreven taal (een spiraal met lettertekens), en de religies uit Mesopotamië en Egypte, die met hemelstudie bijdroegen aan de ontwikkeling van de wetenschap. In feite kun je het hele geborduurde doek zien als een strijd tussen irrationele en rationele denkers, waarbij de laatste voor vrijdenkers als Tiets en Albert favoriet zijn. Zoals de Griekse filosoof Xenophanes, die al vroeg religieuze dogma’s doorbrak, door te stellen dat goden naar het evenbeeld van hun aanbidders geschapen zijn: voor ossen zou god een os zijn.

Maar ook Confucius, Boeddha en de islam zijn geborduurd. Bij het ontstaan van het monotheïsme komt uiteraard Christus aan bod, maar met de nadruk op diens leer van naastenliefde en barmhartigheid – Tiets heeft als symbool voor Jezus Van Goghs schilderij De barmhartige Samaritaan geborduurd. Met kleurig geborduurde portretjes en soms onnavolgbare symbolen (gelukkig is er een verklarende tekst in een folder) komen daarna een stoet van filosofen en denkbeelden uit Middeleeuwen, Renaissance en Verlichting en de moderne tijd langs.

Vooral rationele denkers zoals Kant, Darwin en Bertrand Russell krijgen vaak een portretje. Het kleedje eindigt hoopvol met een mensfiguur op de weg naar boven, waarin humanisme en het rationele denken overwint. Het kleedje is een bijzonder tijdsdocument, de unieke verbeelding van optimisme en geloof in democratie, rede en vooruitgang uit de jaren vijftig.

De boodschap van het kunstwerk is nu, in tijden van feitenvrije politiek en complotdenken, nog steeds actueel. Vandaar dat de nazaten van de makers graag willen dat het kleedje, nu tot en met 25 oktober in Zutphen te zien, permanent ergens getoond kan worden..