Het hardnekkige vuurwerk-ritueel

‘Heb je zin in vanavond?”, vraagt een tienerjongen aan zijn meisje terwijl hij haar bij de schouders beetpakt. Van enthousiasme ontsnapt er een gilletje uit zijn nog net niet bebaarde keel. „Heel veel”, giechelt zij terug.

Zijn vriend, die net hun dubbeldate heeft betaald, roept „schiet op a mattie!”, terwijl hij zijn arm om het andere meisje slaat. Gevieren rollen ze het Shaami Huis uit, een stormachtige Oudejaarsavond tegemoet. De deur waait achter hen dicht.



Door de beslagen ruiten van het Syrische restaurant op de Schiedamseweg in Rotterdam-West, zie ik nog net hoe de Gucci-pet van het hoofd van een van de jongens waait, en hoe de tieners er gillend van de lol achteraan stuiven. Mijn vrienden en ik hebben hetzelfde plan als die twee paar tortelduiven: eerst goed eten, falafelrollen en -schotels bij Shaami, daarna het dak eraf in de Rotterdamse binnenstad. Zoals ieder jaar.

Toch zit de oudejaarsjas me niet goed. Onderweg naar het restaurant was ik tegen de wind in de Nieuwe Binnenweg overgefietst. Als klein jongetje was ik zelf niet vies van een nitraat hier en daar, maar van de knallen die ik nu tegenkwam, moest ik echt even slikken.

Want nadat er midden op straat een mortier oorverdovend hard af ging, schoten tientallen vogels in paniek weg. Een hond trok van schrik zo hard aan z’n riem dat zijn baasje onderuitging, en toen even later voor de deur van het Shaami Huis een illegale cobra ontplofte, doken de werknemers van schrik de keuken in. Ondanks vuurwerkverboden in steeds meer steden (dit jaar in negentien gemeenten, waaronder Rotterdam), schoten Nederlanders deze nieuwjaarsnacht voor zo’n 118 miljoen euro aan vuurwerk de lucht in.

Een record. Daarbij signaleerden het OM en het Nederlands Forensisch Instituut in 2021 al dat illegaal vuurwerk steeds zwaarder wordt. Waar in een nitraat nog zo’n twee tot vijf gram flitspoeder zit, kan een zogeheten shell honderd tot enkele honderden grammen explosief poeder bevatten.

Dat blijkt vanavond. Na het eten lopen we naar het huis van een vriend op de Spanjaardstraat, waar we aan de nacht zullen beginnen. In de verte zien we veel blauwe zwaailichten op de trambaan staan.

We zien oranje doeken en iets dat lijkt op een witte tent. Niet veel later zien we een pushmelding van de NOS op onze telefoons: ‘14-jarige jongen omgekomen in Rotterdam door vuurwerk.’ Zijn naam is Jack.

En Jack had een shell afgestoken. „Jack was vuurwerk”, zei zijn moeder op nieuwsjaarochtend tegen RTV Rijnmond . „En hij was altijd zo voorzichtig.

Daar kan menig volwassene nog iets van leren.” Jacks broer vertelt: „Toen Jack de shell aanstak ontplofte die meteen. Ik zag Jack daarna door de lucht vliegen.

Zijn schouder kwam hier terecht op de tramrails. Hij was op slag dood.” Het illegale vuurwerk was zwaarder dan ooit, én defect.

In Nederland hebben we pas sinds de jaren zestig en zeventig de traditie om het nieuwe jaar in te luiden met vuurwerk, oorspronkelijk in China gebruikt om kwade geesten te verjagen. Migranten uit Indië hadden het vuurwerk meegebracht. Hoe kan het dan dat dit ritueel, dat nauwelijks een traditie te noemen is, zo hardnekkig en moeilijk te verbieden blijkt? Dat komt door de maatschappelijke waarde van rituelen, denkt de Koreaans-Duitse filosoof Byung-Chul Han.

Rituelen zijn gemeenschappelijke verhalen die ons met elkaar verbinden, omdat een ritueel een appel doet op iets hogers dan alleen het ‘ik’. In The Disappearance of Rituals (2019) schrijft Han dat rituelen daarom structuur geven aan de tijd, zoals gebouwen de ruimte definiëren. Zonder rituelen wordt tijd een grenzeloze leegte, zonder houvast of structuur.

Een maatschappij heeft rituelen nodig. En inderdaad: als de klok op 31 december middernacht slaat en overal in de stad tegelijkertijd het siervuurwerk de lucht in schiet, voel ik een verbinding met iets groters dan alleen het ‘ik’. Maar nu ons vuurwerk binnen twee generaties de kracht van bommen heeft gekregen, moeten we ook durven toegeven dat we op een punt zijn beland waarop dit recente fenomeen de maatschappij alleen maar schade berokkent.

Shells, Cobra’s en mortieren schrijven namelijk geen gemeenschappelijk verhaal, ze slopen dat..