Het bevroren stilleven van de winterjuffer, die ongeschonden wegvliegt als de vorst voorbij is

De Nederlandse winter is voor de meeste insecten fataal. Sommige soorten overleven deze kille tijd door te overwinteren op droge plekjes waar de vorst net niet kan komen. De bruine winterjuffer ( Sympecma fusca ) is een opvallende uitzondering.

Deze algemene waterjuffer klampt zich vast op uitstekende twijgjes en schijnt bij vorst volledig bevroren te zijn. Een gewild onderwerp voor fotografen. Winterjuffers omzeilen net zoals andere winterinsecten zware vorstschade aan hun cellen door het vriespunt van hun celvloeistof te verlagen en daarnaast het bevriezingsproces zelf te saboteren.



Wanneer vloeistof in cellen bevriest, beschadigen de kristallen de structuur en integriteit ervan. Door het vochtgehalte in de cellen zo laag mogelijk te houden neemt de concentratie van opgeloste stoffen toe. Dit werkt vriespuntverlagend.

Daarnaast maken insecten meer glycerol aan, een suikeralcohol dat als antivries werkt. Glycerol werkt door de waterstofbruggen te dwarsbomen wanneer water bevriest. Dit voorkomt de formatie van ijskristallen.

Desondanks staan de schijnbaar bevroren dieren dichter bij de dood dan het leven, maar wanneer het kwik een aantal graden boven het vriespunt stijgt vliegen ze ongeschonden verder. Maar waarom trotseert een volwassen winterjuffer de elementen waar andere insecten liever beschermd of als eitje overwinteren? Volgens een Tsjechische studie uit 2012 biedt deze strategie een selectief voordeel in de vroege lente. Waar andere libellen of roofdieren nog niet actief zijn, kan de winterjuffer vrij van competitie rondvliegen zodra de dooi inzet.

Dit geeft ze alle tijd om zich voort te planten. Naast de bruine winterjuffer komt in Nederland ook de zeldzame noordse winterjuffer ( Sympecma paedisca ) voor, die lastig van elkaar te onderscheiden zijn. Dit zijn de enige twee Europese juffers die de winter in volwassen stadium doorbrengen.

De Weerribben-Wieden, het grootste laagveengebied van West-Europa, is een waar bastion van de noordse winterjuffer. In tegenstelling tot de bruine winterjuffer, is de noordse winterjuffer meer beperkt tot specifieke laagveengebieden..