Halina Reijn: ‘Ik heb mijn meest beestachtige fantasieën voor de film gebruikt’

‘Het is natuurlijk heel sexy allemaal, maar ik hoop dat jullie ook een beetje lol zullen hebben, want ik heb het als een komedie geschreven.’ Zo introduceerde Halina Reijn eind november in het Amsterdamse Tuschinski-theater de derde speelfilm die ze in vijf jaar tijd had geregisseerd. Het publiek gniffelde.

Want Babygirl was z’n reputatie natuurlijk al vooruitgesneld. Een grensverleggende en taboedoorbrekende film werd-ie genoemd, die met een neporgasme begint en met een echt orgasme eindigt. Geproduceerd door de toonaangevende Amerikaanse productiemaatschappij A24.



Met een hoofdrol voor Nicole Kidman, die op het filmfestival in Venetië prompt de prijs voor beste actrice won, wat de Oscarbuzz voor de film in gang zette. Met meer expliciete seks dan Paul Verhoeven in al zijn films bij elkaar stopte. Vakblad Variety noemde Reijn een van de tien regisseurs die je in de gaten moet houden.

Time Magazine riep Babygirl uit tot beste film van het jaar. Amper vijf jaar nadat ze eind 2019 afscheid nam van het theater is Reijn (49) een van de meest succesvolle Nederlandse filmregisseurs. In 2019 maakte ze Instinct , die direct internationaal werd opgepikt.

In deze film speelt (goede vriendin en collega) Carice van Houten een psycholoog in een tbs-kliniek die in de ban raakt van een man die zij moet onderzoeken vanwege een seksueel misdrijf. Reijns volgende twee films zijn Amerikaanse producties: de ironische horrorfilm Bodies Bodies Bodies kwam in 2022 uit, en dit jaar Babygirl . Er loopt een directe lijn van de vrouwen die Halina Reijn in het theater speelde naar de personages in haar eigen films.

Van Hamlets kwetsbare afgewezen geliefde Ophelia en de woedende, verslaafde, behaagzieke Lulu in Shopping and Fucking onder regie van Theu Boermans, via het werk met Ivo van Hove en Johan Simons bij Toneelgroep Amsterdam (het tegenwoordige ITA) in stukken van alle grote toneelschrijvers, tot haar laatste rol in La voix humaine , waarin een in de steek gelaten vrouw tot in de oneindigheid het laatste gesprek met haar minnaar herhaalt. Mannenrepertoire over tragische vrouwen. Maar Halina Reijn interpreteerde dat nooit eenduidig.

Dat zeggen ook de mensen die ik voorafgaand aan het interview spreek: Carice van Houten, Reijns director of photography Jasper Wolf en haar goede vriend Géza Weisz. Zij roemen Reijns empathie, ruimdenkendheid en haar onverschrokken manier om zonder oordelen naar de grote thema’s van theater en film te kijken: macht, geweld, seksualiteit en intimiteit. Eind november spreek ik Halina Reijn via een videoverbinding.

De zon die binnenvalt in haar New Yorkse appartement zorgt voor tegenlicht. Ze woont in een brownstone met vier appartementen in de West Village waar iedereen elkaar kent; op de achtergrond is het een komen en gaan van pakjesbezorgers en huisgenoten. Ze praat in afgewogen, lange associatieve zinnen, met veel verwijzingen naar het theater.

We hebben het over het spelen en creëren van vrouwelijke personages en of die altijd een rolmodel moeten zijn, of dat het misschien feministischer is om te laten zien hoe complex relaties, carrières en het leven in het algemeen zijn. Ze haalt actrice Isabelle Huppert aan, de juryvoorzitter in Venetië. Die zei: „Het is zo goed dat Halina vrouwenrollen creëert die weak zijn.

” Reijn schiet in de lach, wat ze vaak zal doen tijdens het gesprek: „ Weak ! Ook hebzuchtig en corrupt en vrolijk en lief en whatever. Maar weak ! Dat is de spijker op z’n kop. Dat rekent af met de eis dat feministische personages altijd ‘sterk’ moeten zijn, want dat is helemaal niet realistisch.

Bijna alle vrouwen die ik heb gespeeld werden gek of maakten een einde aan hun leven. Op een gegeven moment was ik dat helemaal zat. Dan dacht ik: moet ik weer in een minirok op hakken een rol spelen die helemaal geen zak met de realiteit te maken heeft? Die woede werd zo groot, dat ik er op het toneel door werd overmand.

De thema’s van die stukken vind ik nog steeds ontzettend interessant: macht, controle, overgave, intimiteit. Dat zijn ook echt mijn onderwerpen. Maar die moesten hoognodig eens op een andere manier worden onderzocht.

” Babygirl draait om topvrouw Romy (Nicole Kidman). Ze is ogenschijnlijk gelukkig getrouwd met theaterregisseur Jacob (Antonio Banderas), die bezig is met de repetities van een nieuwe enscenering van Hedda Gabler van toneelschrijver Henrik Ibsen, over een vrouw gevangen in een oersaai huwelijk – een rol die Reijn ook heeft gespeeld. Romy raakt verstrikt in een ongepaste relatie met een stagiair (Harris Dickinson).

Maar pas op. Want elke samenvatting doet het raffinement van de film tekort. Bijna niets is wat het op het eerste gezicht lijkt.

Voorafgaand aan ons gesprek appt Reijn dat ze het graag over de orgasmekloof wil hebben en over het feit dat vrouwelijke seksualiteit niet eendimensionaal is: „Niet de maagd, moeder, hoer die ik in tientallen variaties heb gespeeld. Maar allemaal door elkaar. Of helemaal niet.

Vrouwelijke seksualiteit is niet rechtlijnig, dat is de echte bevrijding.” Waarom is die orgasmekloof, het gegeven dat de meeste vrouwen in heteroseksuele relaties niet klaarkomen van penis-in-vagina-seks, zo’n taboe? „Omdat we het er niet over hebben. Omdat vrouwen wordt geleerd te denken dat ‘als hij maar opgewonden is’ een bevestiging is van hun aantrekkelijkheid en vruchtbaarheid.

Omdat Hollywood een air heeft van bovenwerelds vermaak en tegelijkertijd patriarchale structuren en misverstanden over seks in stand houdt, waarin alles om de man draait. Omdat er zoveel misverstanden zijn rond seksualiteit die voortkomen uit een gebrek aan communicatie.” Maar je hebt geen documentaire gemaakt over seksuele mores, maar een geestige en brutale film over hoe rommelig het er in relaties en in bed aan toe kan gaan.

„Ik was midden in de pandemie naar New York verhuisd om Bodies Bodies Bodies te maken, mijn relatie was uit en mijn datingleven kwam totaal niet van de grond. Alles zat potdicht, niemand sprak live af, en het swipen op datingapps kreeg ik maar niet onder de knie. Toen begon ik steeds meer geïnteresseerd te raken in de seksuele moraal van Amerika.

Aan de ene kant is seksualiteit hier heel erg omgeven met schaamte. Aan de andere kant snapt de jongere generatie, die ik heb leren kennen door Bodies Bodies Bodies , dat je consent [toestemming] moet geven. Jonge mensen zijn veel meer sex positive en staan open voor seksueel experiment.

Ze zijn door #MeToo ook veel bedrevener in het verwoorden van verlangens en het aangeven van grenzen. Dat is wat Kidmans personage in Babygirl uiteindelijk ook leert.” Géza Weisz zei na de première van de film dat hij niemand kent die met zoveel liefde naar de grijstinten van het leven kan kijken.

„Ik gebruik mijn eigen pijn over dingen die ik heb meegemaakt om verhalen te vertellen die een ode zijn aan de complexiteit van het leven. Zoals het verlies van mijn vader op jonge leeftijd, of de vraag of ik een meer traditioneel leven met man en kinderen moest nastreven. Maar ik absorbeer ook wat ik om me heen zie.

Op dit moment is voor mij de allerbelangrijkste vraag hoe we als vrouwen vrij kunnen zijn in een patriarchale structuur. Dat brengt voor veel vrouwen namelijk verwarring en schaamte met zich mee. „Ik ben opgegroeid in een hippieomgeving.

Mede daardoor heb ik denk ik een ambivalente houding ten opzichte van mijn lichaam en eigen seksualiteit. Ik ben helemaal niet zo losgeslagen en vrijgevochten als sommige mensen denken. Tegelijkertijd straal ik op toneel het tegenovergestelde uit.

Maar dat is een gecontroleerde omgeving. Ik weet wat iedereen gaat zeggen en doen. Het is veel minder spannend om je op het toneel helemaal te geven dan op date te gaan met iemand die je nog helemaal moet leren kennen.

Dat herkennen veel mensen. Dat is een van de inspiratiebronnen voor Babygirl . Ik heb mijn eigen angst en schaamte, mijn diepste erotische geheimen en mijn meest beestachtige fantasieën voor de film kunnen gebruiken.

” Maar dan met humor. „Ik wilde het niet zo doen als bij Instinct , die heel duister is omdat hij is gebaseerd op waargebeurde verhalen. In plaats daarvan wilde ik al die thema’s die ik net noemde, verstoppen in een Trojaans paard van beschaving en welvaart.

Een Bouquetreeks-verhaal, vol twists en turns, sexy en sprookjesachtig. Ik zag een zedenschets voor me die zich afspeelt op de werkvloer, die de arena wordt voor een kinky seksueel spel. Toen ik eenmaal het idee had van zo’n Oscar Wilde-achtige zedenkomedie viel alles op z’n plek.

In zo’n genre dat net een beetje boven de realiteit hangt kun je je meer veroorloven. Het publiek weet: dit is een fabel. En het Amerikaanse publiek kent zijn klassiekers, dus ziet meteen dat de film in gesprek gaat met alle erotische thrillers van de jaren tachtig en negentig.

De films van Mike Nichols, van Who’s Afraid of Virginia Woolf tot Close; Adrian Lynes 9 1⁄2 weeks en Indecent Proposal en Paul Verhoevens Basic Instinct . „Toen ik mijn eigen seksuele beest aan het ontdekken was en me daar ook voor schaamde, vond ik dat troostrijke films. Maar het zijn ook films die de tijd niet goed hebben doorstaan, want ze zijn zo seksistisch als maar kan.

Dus wat kun je daar dan tegenoverstellen? Het is ons via die films geleerd te denken dat een seksueel vrijgevochten vrouw gestraft moet worden. En daarna dat het verlangen om gedomineerd te worden dat veel vrouwen hebben, om een ‘babygirl’ te zijn, ook taboe is, omdat het niet feministisch zou zijn. Maar dat is pas seksistisch! Ik wilde spelen met al die tegenstrijdigheden.

” Je legt Antonio Banderas als echtgenoot de omstreden zin in de mond dat vrouwelijk masochisme een mannelijk bedenksel zou zijn. „Dat is een mening die ik ben toegedaan. Waarop de minnaar in de film riposteert dat dat achterhaalde onzin is.

Wat óók een mening is die ik ben toegedaan. Wist je dat masochisme tot vijf jaar geleden in de DSM, het handboek voor de psychiatrie, nog als seksuele stoornis omschreven stond? Herinner je je Fifty Shades of Grey nog? Hebben vrouwen BDSM-fantasieën omdat ze zich niet comfortabel voelen met hun eigen genot, en omdat het makkelijker is als ze worden vastgebonden, want dan hebben ze het in ieder geval niet zelf gedaan? Kip of ei, nurture of nature, die vragen stel ik in al mijn films.” Halina Reijn begon in 2015 samen met Carice van Houten productiebedrijf Man Up, voor films met een vrouwelijk perspectief.

Het was kort voor het begin van de #MeToo-beweging die vanaf eind 2017 het systematische seksuele geweld in de filmindustrie blootlegde. Ze kochten de filmrechten van ’t Hooge Nest van Roxane van Iperen en De geschiedenis van mijn seksualiteit van Tobi Lakmaker, die nu tot film worden bewerkt. Voordat hun zakelijke wegen zich in 2023 weer zouden scheiden, maakten ze naast Instinct ook de serie Red Light (2020), over sekswerk in de Amsterdamse rosse buurt.

Van Houten vertelt hoe ze samen, nog voor #MeToo, Red Light aan het pitchen waren en dat mogelijke geldschieters zeiden: ‘Nou dametjes even de oortjes dicht, want dan gaan we het nu over de cijfertjes hebben.’ Daar waren ze best van „ontdaan”, zegt Van Houten, „maar we waren nog niet zover om daar iets van te zeggen.” Reijn vertelt dat ze in die tijd vaak van regisseurs uit de Nederlandse filmwereld te horen kreeg: ‘Halina, regisseren is een vak hoor.

’ Inmiddels heb je drie films geregisseerd. Hoe wist je dat je het kon? „Ik denk dat mensen zich vaak niet realiseren dat je als acteur meer sets hebt gezien dan iemand die op de Filmacademie heeft gezeten. Maar daar wil ik wel bij zeggen dat als bij mij destijds een jonge filmmaker was langsgekomen die zei: ‘Nou, ik wil dan nu wel Een poppenhuis [toneelstuk van de Noorse regisseur Ibsen] spelen’, ik ook had geantwoord: ‘Ben je helemaal gek geworden?! Je bent niet opgeleid.

’ Ik begrijp het helemaal, ik ben een enorme acteersnob. Maar ik heb qua regie overal de kunst kunnen afkijken. Bij Nanouk Leopold, Paula van der Oest, Alex van Warmerdam, Paul Verhoeven.

Op het toneel bij Theu Boermans, Johan Simons en Ivo van Hove.” Géza Weisz zei: ‘Al op het toneel had ze het vermogen om alles en iedereen aan te voelen en overzicht te houden waar de scène over ging. „Ik heb het allemaal in me opgezogen.

Ik heb hier een hele boekenkast vol met regiehandboeken en boekjes vol met aantekeningen. Wat ik daarin heb opgeschreven? ‘Niet schreeuwen’, wat zoveel mannelijke heteroregisseurs doen. En ‘neem de schaamte weg.

’ Er is niets zo vreselijk als je beoordeeld voelen door de blikken van mannelijke regisseurs of gemanipuleerd worden door regisseurs die je niet alle informatie geven, omdat ze denken dat ze dan onverwachte dingen te zien krijgen. „In veel gevallen hebben filmregisseurs geen idee hoe ze met acteurs moeten omgaan. Vaak hebben ze een of ander boek gelezen of een workshop gedaan waardoor ze denken dat ze hun spelers tot een prestatie moeten verleiden door ze te bespelen en informatie achter te houden.

Dat is een misverstand. Een goede acteur kun je overal bij betrekken. Filmregisseurs gedragen zich soms als dierentemmers in plaats van dat ze je gelijkwaardig behandelen.

Zeg mij gewoon wat je wil zien en dan doe ik dat. Ik ben een vakvrouw, geen kleuter. Die ervaringen heb ik meegenomen in hoe ik zelf regisseer.

Als je met goeie acteurs werkt, heb je dat soort onzin namelijk helemaal niet nodig, dan kun je volkomen transparant zijn.” Die transparantie is karakteristiek voor de Nederlandse praktijk. Werkt dat in de VS ook zo, met acteurs van het kaliber Kidman en Banderas? „Acteurs hier werken vaak met acting coaches en komen helemaal voorbereid naar de set, met een heel boekwerk vol backstories .

Ik wil helemaal niet per se praten over de voorgeschiedenis van personages en waar alles vandaan komt. Mensen zijn helemaal niet zo logisch, er zit niet overal een Freudiaanse verklaring achter. Dus om de vraag te nemen uit Babygirl : is masochisme een reactie op trauma? Nee, niet altijd.

Het unieke van het Nederlandse theater is dat men over het algemeen niet zo van psychologie houdt. Met Theu en Ivo ging het meer over ‘echtheid’ in spelen. Zo regisseer ik ook.

Antonio en Nicole vonden dat heel bevrijdend. Hoe een personage handelt, hangt af van de situatie. Acteren is reageren, zei Theu altijd.

” Ze geeft als voorbeeld een van de scènes tussen Nicole Kidman en Harris Dickinson, waarbij hij haar beveelt op handen en voeten te gaan zitten en dan in de lach schiet. Die scène was tot in de puntjes voorbereid, vertelt ze, waardoor ze uit hun rol kunnen vallen en er weer in gaan. „Dat is ook wat ik heb willen overbrengen, dat seks een spel kan zijn, waarin je de schaamte voorbij kunt gaan, maar ook weer een stapje terug kunt doen als dat nodig is.

” ‘Meta’ noemt Carice van Houten dat, het spel doorzien, maar tegelijkertijd ook spelen: „Er is bijna niets wat Halina zo goed karakteriseert als meta, overigens ook een woord dat ze zelf graag bezigt.” Hoe raakte Kidman bij de film betrokken? „Zij had Instinct gezien en contact met me gezocht. Kidman laat haar ego bij de deur en verandert in een acteerdier.

Ze is daarin volkomen onbevreesd. We hadden al veel gesprekken over het vak gehad en toen ze de eerste versie las werden onze gesprekken nog intiemer. Meer nog dan over seks, ging het over wat het betekent om vrouw te zijn.

Wat het betekent om met van die mammoetregisseurs gewerkt te hebben, als Stanley Kubrick, Lars von Trier, Yorgos Lanthimos. Dat we geconditioneerd zijn om met een geïnternaliseerde mannelijke blik naar onszelf te kijken. Zoals jij net terloops zei, dat het eigenlijk raar is dat we vrouwen die ouder zijn dapper vinden als ze hun lichaam laten zien.

Waarom is dat niet normaal? Om dat te doorbreken geef ik mezelf als regisseur ook bloot: ik praat ook met haar over mijn eigen afkeer van mijn lichaam. Over hoe ik in mijn acteercarrière zo vaak ben afgewezen om mijn uiterlijk, terwijl ik volgens de norm nog enigszins knap ben.” Hoe doorbreek je die mannelijke blik? „Daar heb ik met Jasper [Wolf] eindeloze gesprekken over gevoerd.

We hebben talloze schilderijen, foto’s en filmscènes geanalyseerd. Wat kun je tegenover die ‘male gaze’ zetten, die het vrouwenlichaam objectiveert? Het omdraaien, en het mannenlichaam opdienen als een seksueel lekker hapje is ook niet de oplossing.” Is de film een afrekening met de mythe van het mannelijke genie? „Ik denk niet dat je het helemaal mis hebt.

Maar het is niet zozeer een afrekening met de regisseurs met wie ik heb gewerkt, als wel met mijn carrière in het theater. Antonio speelt een theaterregisseur die Hedda Gabler op de planken brengt, een rol die ik zelf ook heb gespeeld. Weer een vrouw die niet kan ontsnappen aan het lot dat haar is toebedeeld.

Alleen Nora uit Een poppenhuis is in staat om weg te lopen uit haar situatie. „Het personage dat Antonio speelt is een archetypische gezellige linkse VPRO-hetero, die zich voordoet als een enorme feminist, maar die onbewust helemaal vastzit in misogyne gedateerde ideeën. Hij is zo met zichzelf bezig, dat hij helemaal niet naar zijn vrouw luistert.

Als ze eindelijk durft te vertellen dat ze bij hem nog nooit is klaargekomen, vraagt hij: ‘Gaat het?’ In plaats van in te gaan op wat ze hem vertelt. „Dat verholen seksisme is zo verraderlijk. Dat soort mensen is het ergste.

Ze luisteren niet, ze zien je niet, ze lopen op straat gewoon dwars door je heen. Toch wil ik als schrijver dat personage niet meteen veroordelen. Want het gaat om iets subtielers, dat verloren gaat als je meteen de messen slijpt.

Ik hoop te laten zien hoe we allemaal vastzitten in die diep ingesleten patriarchale gedachten. Daar moeten we samen uit ontwaken.”.