Geen van de grote online platformbedrijven voldoet aan EU-regels voor veiligheid en transparantie

Geen enkel groot onlineplatformbedrijf voldoet aan EU-regels voor veiligheid en transparantie. Dat blijkt uit de eerste onafhankelijke beoordeling die negentien platforms, waaronder Meta, TikTok, Google en Amazon, de afgelopen weken moesten publiceren. Het is bijvoorbeeld niet duidelijk hoe de aanbevelingsalgoritmes van deze bedrijven werken.

Ook doen de platforms niet genoeg om kinderen te beschermen en halen ze illegale inhoud niet snel genoeg offline. Sinds dit jaar verplicht de Europese digitaledienstenwet DSA grote techplatforms een accountant aan te stellen die controleert of ze voldoen aan de verplichtingen die uit die verordening voortkomen. Het is voor het eerst dat de bedrijven een externe partij moeten laten meekijken naar, onder meer, de manier waarop ze content modereren, hoe ze omgaan met de veiligheid en privacy van kinderen en of hun algoritmes risico’s opleveren.



De afgelopen dagen werden de laatste accountantsverklaringen gepubliceerd. Daaruit blijkt: van de negentien platforms krijgt alleen Wikipedia op alle punten een voldoende. Dat platform, eigendom van een stichting zonder winstoogmerk, doet het wel goed volgens de accountant.

Zo merkt de accountant van TikTok op dat nieuwe medewerkers van een team dat ingrijpt bij noodgevallen, al aan de slag gingen voor hun training was afgerond. Dat team moet actie ondernemen bij acute gebeurtenissen zoals een livestream waarop iemand aan zelfverwonding doet. X controleert niet nauwkeurig genoeg of gebruikers oud genoeg zijn.

Amazon maakt te weinig duidelijk hoe aanbevelingen van producten tot stand komen. Bij Apples downloadwinkel, de App Store, was niet altijd duidelijk wie de aanbieder van een app was. Booking bracht zelf in kaart welke ontwerpelementen van zijn site misleidend kunnen zijn, maar haalde die vervolgens niet allemaal weg.

Vermoedens dat de platforms niet aan alle eisen voldoen, zijn er al langer. Sinds de DSA in augustus vorig jaar in werking trad, heeft de Europese Commissie een aantal onderzoeken gestart die kunnen leiden tot boetes van wel 6 procent van de wereldwijde omzet van een bedrijf in de fout. Daarbij gaat het onder meer over hoe verslavend de algoritmes van Instagram, Facebook en TikTok zijn voor kinderen.

En of ze op een betrouwbare en privacyvriendelijke manier aan leeftijdsverificatie doen. Ook tegen AliExpress loopt al een onderzoek. Het is niet altijd duidelijk waar producten vandaan komen die via het platform worden verkocht.

Mensen brengen een groot deel van hun dag door op onlineplatforms. De werking van die bedrijven is daarom van grote invloed op hun gedrag. Tot nu toe is de controle op de grote onlineplatforms gebrekkig.

Politici, journalisten en maatschappelijke organisaties probeerden met steekproeven, ervaringsverhalen en in rechtszaken bijvoorbeeld aan te tonen hoe verslavend algoritmes op veel van de platforms zijn. Maar dat gebeurde vrijwel altijd zonder een blik onder de motorkap. Dat is onder de nieuwe EU-regelgeving voor het eerst anders en dat is wereldwijd een unicum.

De digitaledienstenwet verplicht de allergrootste bedrijven (met maandelijks meer dan 45 miljoen gebruikers in de EU) tot een accountantsverklaring (‘assurance’) op de eisen die de DSA stelt. Die gaat dus niet over hun financiën, maar draait eigenlijk om hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. „De design-beslissingen”, legt advocaat en consultant Mathias Vermeulen uit.

Hij is gespecialiseerd in digitaal beleid en de DSA. „Op welke manier raad jij content aan je gebruikers aan? Of beslis je of ze bepaalde advertenties te zien krijgen? En wat zijn de manieren om illegale content aan een platform te melden?” Hij noemt de beoordelingen daarvan, die nu zijn gepubliceerd, de ‘eerste echte nulmeting’. Om die te kunnen doen, kregen de accountants toegang tot de bedrijven en onderzochten ze de werking van de algoritmes.

Het was voor de accountants ook zoeken, vertelt jurist Peter Kits van de adviestak van KPMG. „Deze platforms zijn er niet aan gewend gecontroleerd te worden. Je hebt daardoor weinig documentatie.

’’ Het is nog niet altijd duidelijk hoe de regelgeving van de EU moet worden geïnterpreteerd. Verschillende accountantskantoren benadrukken in hun verslagen dat aanbevelingsalgoritmes doorlopend veranderen. Het is daardoor lastig er een oordeel over te vellen met een langere geldigheid.

Kits collega Koen Klein Tank is IT-accountant en deed een aantal beoordelingen. De lat ligt hoog, zegt hij. Een negatieve score op een van de tientallen onderdelen van de wet maakt al dat de accountant een onvoldoende moet geven.

Een van de doelen van de DSA is dat meer transparantie ertoe gaat leiden dat de grote onlineplatforms meer verantwoording af moeten leggen. Daar moeten de accountantsrapporten aan bijdragen. Een rapport dat een onvoldoende krijgt leidt niet direct tot een boete, maar kan wel door de Europese Commissie gebruikt worden voor verdere handhaving.

Hoewel de grote techbedrijven in Klein Tanks ervaring goed meewerken, proberen ze tegelijk te voorkomen dat ze veranderen in een soort banken, vertelt hij, waar ongeveer tien procent van het personeel bezig is met verantwoording afleggen en ervoor zorgen dat het bedrijf aan de regels voldoet. Amazon merkt in het voorwoord van zijn verslag op dat de accountantscontrole het techbedrijf veel tijd kost: meer dan driehonderd medewerkers waren er ruim 4.500 uren werktijd aan kwijt.

De bedrijven geven tot nu toe weinig uit aan het voldoen aan de regels, vertellen beide accountants. „Ze hebben veel juristen in dienst, maar tot nu toe heel weinig mensen die zich bezighouden met het verkleinen van risico’s en het voldoen aan de wet”, aldus Klein Tank..