Filosoof Erica Benner: ‘Zet Trump-stemmers niet weg als slechte en kwaadaardige mensen’

Filosoof Erica Benner: ‘Zet Trump-stemmers niet weg als slechte en kwaadaardige mensen’ Hoe houden we de democratie gezond als ze aan alle kanten wordt uitgedaagd? Het begint met nadenken over wat een democratie eigenlijk is, zegt filosoof Erica Benner. Toen Erica Benner de dag na de Amerikaanse verkiezingen wakker werd – iets vroeger dan gewoonlijk – schreef ze direct haar gedachten op de post-its die ze altijd naast haar bed heeft liggen. “Waarschijnlijk gaan de meeste schrijvers zo om met de dingen die hen verontrusten”, lacht de filosoof die even in Brussel is op uitnodiging van het Ideeënfestival.

Verontrust is Benner zeker. En niet alleen over de ontwikkelingen in de VS. Als in 2026 de moderne democratie 250 jaar bestaat, zal dat geen triomfantelijk feestje zijn, stelt ze in het voorwoord van haar boek Adventures in Democracy, dat ze eerder dit jaar uitbracht en waarin ze met behulp van vakgenoten uit heden en verleden – van Machiavelli tot Plato en Socrates – onderzoekt hoe je de democratie ‘gezond’ kunt houden.



Ook haar ervaringen in de verschillende democratieën waar ze woonde en werkte hebben haar denken gevormd, vertelt ze. Zo woonde en werkte Benner onder meer in Polen en Hongarije. Haar tienerjaren bracht ze in Engeland door.

En ze groeide op in Japan, waar haar vader werkte voor het Amerikaanse leger. Benner heeft dan wel een Amerikaans paspoort, maar zo voelt ze zichzelf niet, zegt ze fel. “Ik heb mij altijd een buitenstaander gevoeld; dat heeft mijn manier van observeren denk ik wel gevormd.

” De Amerikaanse verkiezingen observeerde Benner ook met die ‘buitenstaandersblik’ vanuit Berlijn waar ze tegenwoordig woont. Ze was niet zozeer verrast door de uitslag – “Ik denk dat ik in 2016 een van de weinige mensen was die voorspeld had dat Trump zou winnen” – maar wel door de reacties die het losmaakte. “Ik schrok vooral van de berichten op sociale media van mijn links-liberale contacten – veelal internationaal georiënteerde mensen – waarin zij zich richtten op Trump-stemmers.

Ze zeiden dat ze hen de vorige keer in 2016 nog wel hadden vergeven. Maar dat ze dat nu niet meer konden omdat in de tussentijd de racistische en vrouwonvriendelijke kant van Trump duidelijk zichtbaar was geweest. Dat ze hadden kunnen zien hoe Trump bij de vorige verkiezingen geweigerd had de uitslag te accepteren, maar alsnog op hem hebben gestemd.

Ze zetten de Trump-stemmers weg als slechte en kwaadaardige mensen en maakten daarmee een karikatuur van hen. Ik ben echt heel erg teleurgesteld in ‘mijn team’, dat ze mensen die niet hetzelfde stemmen als zijzelf zo wegzetten.” Begrijp haar niet verkeerd, zegt Benner, ook zij maakt zich zorgen over de terugkeer van Trump.

“Hij is totaal onvoorspelbaar en opportunistisch en heeft heel veel macht. Maar ik ben op dit moment minstens zo bezorgd over de grote verdeeldheid in de samenleving.” Benner zag die woensdagochtend na de verkiezingen in haar tijdlijn ook reacties van Trump-stemmers die het omgekeerd niet pikken dat ze een etiket opgeplakt krijgen.

“‘Dat we voor Trump hebben gestemd betekent nog niet dat we al zijn opvattingen delen, zeiden de meer gematigden onder hen.” Het deed de onderzoeker denken aan de sfeer rond de Brexit en de opkomst van radicaal-rechts in verschillende Europese landen. Voor haar boek verdiepte ze zich in de mensen ‘die er zo van overtuigd zijn dat zij het best weten hoe je een democratie kunt runnen, zichzelf als een soort hoeders ervan zien’ en anderen als ‘onwetend’ beschouwen.

Dat gevoel gaat ver terug. “Al bij de Amerikaanse revolutie en de Franse revolutie zag je de aanname dat je een informele elite nodig hebt om een democratie te laten slagen.” Maar die ‘paternalistische’ opstelling brengt grote risico’s met zich mee, waarschuwt Benner.

De democratie, die ze zeggen te verdedigen, wordt er op die manier niet gezonder op. Het vergroot de polarisatie en verwijdert groepen mensen van elkaar en maakt daarmee de democratie juist kwetsbaar. Maar wat kunnen burgers dan doen om de democratie weer leven in te blazen als ze die zien afglijden? Benner zucht.

“De eerste impuls is vaak om te roepen dat de democratische instellingen hervormd moeten worden of dat er betere leiders moeten worden gekozen of dat bijvoorbeeld meer burgeractivisme nodig is. Maar voordat we echt naar praktische oplossingen kunnen kijken en mensen motiveren om die vervolgens ook echt uit te voeren, moeten we eerst bespreken hoe een democratie er volgens ons uit moet zien.” Het wordt tijd, zegt Benner, dat het Westen wat kritischer en realistischer naar zijn democratieën gaat kijken.

En dan niet alleen de sterke kanten ziet, maar ook de gebreken erkent. Dat de grote idealen die rond de democratische rechtsstaat hangen niet altijd stroken met de werkelijkheid. Want nog altijd wordt die democratische rechtsstaat gelijkgesteld aan ‘vooruitgang’.

Dat was ook wat Benner in haar schooltijd in Japan en Engeland leerde. Maar als kind zag ze die vooruitgangsgedachte niet altijd terug in de praktijk. Op familiebezoek in de Verenigde Staten, in Louisiana waar haar moeder vandaan komt, vielen haar het racisme en de grote armoede op.

“Mijn moeder komt uit een witte lageremiddenklassebuurt. De enige zwarte mensen die je daar destijds zag waren de tuinmannen en bedienden. Als je een stukje verder reed kwam je in een zwarte buurt waar de huizen op instorten stonden en grote families op een bouwvallige veranda zaten.

En ook nu ziet Benner tot haar afschuw de economische ongelijkheid steeds groter worden. Ze geeft het voorbeeld van haar neef die in de VS woont. “Hij is 41 jaar en woont sinds kort weer noodgedwongen bij zijn moeder, mijn zus.

Hij heeft een klein bedrijf maar door onder andere de hoge inflatie kan hij zijn huur niet meer betalen. Hij heeft op Trump gestemd, en niet omdat hij hem als persoon ziet zitten. Hij vindt het bijvoorbeeld vreselijk dat Trump zo racistisch is.

Maar volgens hem heeft bij de andere partij niemand oog voor de economische malaise.” Als mensen in een democratie het gevoel hebben dat er niet naar ze geluisterd wordt, en ze niet kunnen doordringen tot de bubbel van de macht, dan moet je niet gek opkijken als ze zich wenden tot bizarre, provocatieve leiders of partijen, zegt Benner. “Maar pas als dat gebeurt raken we in paniek.

” Benner pleit ervoor om kinderen al jong te leren wat democratie is. “Op school leer je over de democratische instituties, maar niet hoe je kunt zien wanneer het niet goed gaat met een democratie, wanneer die ziek is. Dat het belangrijk is om in het dagelijks leven goed op te letten wat er om je heen gebeurt, oog moet hebben voor ongelijkheid.

” De filosoof grijpt daarbij terug op de lessen van haar oud-Griekse vakgenoot Socrates. “Toen hij zich zorgen maakte over de staat van de Atheense democratie probeerde hij zoveel mogelijk mensen met elkaar te laten praten en te discussiëren. Hij spoorde ze aan om overal vragen bij te stellen.

Wat zie je als rechtvaardig, als de waarheid, wat zijn je angsten? Bevraag vooral ook jezelf in plaats van direct de andere partij te veroordelen en je af te vragen waarom ze niet dezelfde feiten accepteren.” Dat praten en luisteren is extra belangrijk in een tijd waarin mensen zich steeds meer van elkaar afkeren, vindt Benner. “Luister als mensen zeggen: misschien dat het economisch goed gaat in dit land maar ik heb als veertiger geen huis.

En luister ook als mensen met dingen zitten waar je misschien niet direct sympathie voor hebt. Leg mensen niet het zwijgen op, want dat is echt gevaarlijk.” Ze merkt om zich heen dat families en vriendengroepen uit elkaar vallen omdat ze anders hebben gestemd.

“Maar ik zie ook dat vooral jonge mensen bruggen proberen te slaan naar mensen die misschien niet hetzelfde denken over de politiek als zij. Door bijvoorbeeld online communities te starten over cultuur, muziek, techniek en zo toch contact met elkaar houden.” Benner heeft ook veel vertrouwen in de people’s assemblies , zogeheten volksvergaderingen, die ze op verschillende plekken ziet opkomen.

“Dat kan op nationaal, lokaal of Europees niveau zijn. Bij zo’n vergadering zet je een willekeurig geselecteerde groep – mensen van verschillende leeftijden en achtergronden – bij elkaar die gestructureerd over een bepaald onderwerp gaan discussiëren. Vervolgens adviseren zij politici over dat onderwerp.

Ik weet dat ze in Ierland bijvoorbeeld zo’n volksvergadering hebben gehouden over abortus. Daar kwam het advies uit om abortus te legaliseren, iets wat niemand verwachtte in het katholieke Ierland.” Een democratie gezond houden begint met kleine stapjes, concludeert Benner.

Door erover na te denken, en contact te blijven zoeken met elkaar, ook met de mensen die anders stemmen dan jijzelf. Het klinkt simpel. Maar hoe motiveer je mensen om dat ook daadwerkelijk te gaan doen? Benner is er nog niet helemaal uit.

De filosoof probeert haar gedachten hierover te ordenen op de kleine post-its die door haar huis heen zwerven. En wie weet levert dat wel weer een nieuw boek op. Erica Benner Adventures in Democracy: The Turbulent World of People Power .

Penguin books 224 pagina’s Onder hoogspanning kiezen Amerikanen hun nieuwe president, hoogspanning veroorzaakt door een verkiezingscampagne die zijn sporen trekt in het democratisch functioneren van de VS..