Experts kritisch over tienerversie van Instagram

„Een nieuwe ervaring voor tieners, aangestuurd door ouders.” Met gelikte promotievideo’s belooft Instagram jonge gebruikers een nieuwe, veilige online omgeving: Instagram Teens. Instagram is één van de populairste sociale netwerken onder jongeren: in Nederland gebruikte in 2023 54 procent van de tiener tussen de 15 en 19 jaar het platform dagelijks.

In de VS gold dat voor 59 procent van de jongeren tussen de 13 en 17 jaar. Meta, het moederbedrijf van Instagram, Facebook en WhatsApp, kwam „na zorgen van ouders” tot de conclusie dat tieners beter beschermd moeten worden op Instagram. Tegen ongewenste (privé)berichten, gewelddadige of seksueel getinte beelden en tegen het eindeloos scrollen door de tijdlijn.



Een groot aantal, soms verregaande restricties moet daarvoor zorgen. Maar hebben die wel het beoogde effect? Teens wordt binnenkort ingevoerd in de VS, het Verenigd Koninkrijk, Canada en Australië. Ook EU-landen zijn dit jaar nog aan de beurt en de rest van de wereld volgt in 2025.

Vier vragen: Met ‘Teens’ staan Instagram-accounts van gebruikers tussen de 13 en de 17 jaar – de minimumleeftijd voor Instagram is 13 – voortaan op privé. Alleen personen wier volgverzoek zij hebben geaccepteerd kunnen hun posts zien en ze kunnen berichten van accounts die ze niet volgen niet ontvangen. Ook krijgen tieners vanaf 10 uur ’s avonds geen notificaties en na in totaal een uur Instagrammen op één dag een melding om de app te sluiten.

Waar 16- en 17-jarigen de nieuwe restricties handmatig kunnen opheffen, hebben tieners tussen de 13 en 15 jaar daarvoor toestemming van een ouder nodig. Wie wil weten wat zijn of haar kind (13 tot 15 jaar) op Instagram doet, kan bovendien parental supervision inschakelen, de meest controversiële nieuwe maatregel. Ouders kunnen daarmee een tijdlimiet instellen voor hun kind, zien wat voor soort beelden zoon of dochter bekijkt en tot zeven dagen terug bekijken met welke accounts hun kind heeft gechat.

Instagram kondigde begin dit jaar ook al maatregelen ter bescherming van tieners aan. Het platform zou „ongeschikte inhoud” vaker verbergen, zoals beelden van zelfbeschadiging en geweld. Ook krijgen tieners sindsdien vaker meldingen om hun privacy-instellingen aan te passen.

Ouders konden door een 53-pagina’s tellende Parent and Carer’s Guide to Instagram struinen. Meta benadrukt dat het ouders „een gerust gevoel” wil geven. Maar dat het juist nu met nieuwe maatregelen komt, lijkt geen toeval.

In wetgeving en rechtszaken worden sociale media steeds vaker verantwoordelijk gehouden voor talloze problemen onder jongeren, van online pesten en eetstoornissen tot aandachtsproblemen en suïcidale gedachten. Zo klaagden 33 Amerikaanse staten Meta in 2023 aan vanwege de „crisis in de geestelijke gezondheid van jongeren”. Een verzoek van Meta aan de rechter om de claim niet ontvankelijk te verklaren, werd afgelopen week afgewezen.

In mei opende de Europese Commissie daarnaast een procedure tegen Meta, omdat het zich onder meer zorgen maakt over de verslavende werking van Instagram en het ‘rabbit hole-effect’: jongeren die door algoritmes steeds extremere beelden te zien krijgen. Individuele landen nemen ook maatregelen. Australië maakte onlangs bekend sociale media voor tieners tot en met 16 jaar te willen verbieden.

De Australische premier Anthony Albanese betoogde dat jongeren „van hun apparaten af en naar het voetbalveld, de zwembaden en de tennisbanen moeten gaan”. Kunnen tieners hun leeftijd op Instagram niet gewoon aanpassen? Meta zegt technologie te gaan gebruiken waarmee het leeftijden van gebruikers kan vergelijken met hun opgegeven leeftijden op andere socialemedia-accounts. Daarnaast moet AI-software leeftijdsjoemelende tieners gaan opsporen.

Simone van der Hof, hoogleraar Recht en Digitale Technologie van de Universiteit Leiden, plaatst vraagtekens bij de werking van die technologie. De handhaving bij kinderen onder de 13 jaar wordt volgens haar nu al niet goed nageleefd. Hoe goed zal Instagram dan in staat zijn de leeftijd van oudere tieners te bepalen? „Terwijl, als je de regel opstelt, moet je deze ook controleren.

” Maar al zou de verificatie werken, de maatregelen lijken niet erg doordacht, ziet ook Amber van der Wal. Zij is universitair docent Jeugd en Media aan de Universiteit van Amsterdam en stelt dat waarschuwingsmeldingen, die bijvoorbeeld aansporen om de app af te sluiten na langdurig gebruik, niet werken. „Dat komt over als een maatregel voor de bühne, juist omdat jongeren meerdere sociale media door elkaar heen gebruiken.

Als ze een melding krijgen om Instagram af te sluiten, dan klikken ze die weg. Of ze switchen naar TikTok of YouTube.” In de wetenschap raakt het debat over de invloed van sociale media op de mentale gezondheid van jongeren steeds meer gepolariseerd.

Een kamp – met daarin sociaal-psycholoog Jonathan Haidt, schrijver van The Anxious Generation – ziet de opkomst van de smartphone als belangrijkste verklaring voor de wereldwijde achteruitgang in de mentale gezondheid van voornamelijk meisjes, terwijl het andere kamp die neergang eveneens waarneemt, maar het causale verband met smartphones in twijfel trekt. Van der Wal ziet in ieder geval dat het zelfvertrouwen onder tieners door Instagram daalt. „Uit ons laatste onderzoek blijkt dat Instagram voor tweederde van de jongeren een negatief effect heeft op het zelfvertrouwen.

Die cijfers worden steeds verontrustender. Maar het is aan de platforms zelf om meer verantwoordelijkheid te nemen.” Of Meta dat nu werkelijk doet, is de vraag.

De Britse kinderrrechtenorganisatie NSPCC waarschuwde dat Meta met Teens de verantwoordelijkheid te veel legt bij ouders en kinderen, om de aandacht af te leiden van wat zij zelf aan het platform kunnen veranderen. Dat denkt Van der Wal ook. Volgens haar zijn de „verslavende technieken” – eindeloos kunnen scrollen, op maat afgestemde feeds – het voornaamste probleem op Instagram.

En wat de tieners vervolgens te zien krijgen: perfecte beelden, onder meer van – volgens het online schoonheidsideaal – mooie lichamen. Met ‘teens’ lijkt Meta hier weinig aan te veranderen. „Daarop ingrijpen zou het verdienmodel van Instagram raken”, zegt Van der Hof.

„En je ziet: het model blijft zoals het is.” Over een paar restricties is Van der Wal positiever, bijvoorbeeld dat tieneraccounts op privé komen te staan. „Jongeren krijgen regelmatig berichten van wildvreemden.

Meisjes ontvangen op jonge leeftijd dickpicks .” Dat jongeren na 10 uur ’s avonds geen pushmeldingen meer krijgen, vindt ze ook positief. Ze zullen volgens Van der Wal dan minder de drang voelen om de app te openen.

De grootste moeite heeft Van der Wal met de ‘ parental supervision ’. Die noemt ze „heel invasief”. „Adolescenten zoeken naar autonomie, dan helpt meekijken van papa en mama niet.

Jongeren zullen eerder in hun schulp kruipen.” Van der Hof noemt de meekijkfunctie uit privacy-oogpunt „problematisch”. Niet alleen is het soms moeilijk te bewijzen wie de ouder is en kan de functie schadelijk zijn voor kinderen in „moeilijke gezinssituties”, ook verwijst ze naar artikel 16 van het VN-verdrag voor de rechten van het kind, waarin staat dat kinderen recht hebben op gegevensbescherming.

Meta moet daar volgens Van der Hof veel meer rekening mee houden. Ze oppert dan ook dat tieners zelf de mogelijkheid moeten krijgen om te bepalen wat ze delen met ouders. „Bijvoorbeeld wanneer zich een vervelende situatie voordoet op Instagram.

Meta zou die mogelijkheden moeten testen.” Twijfels hebben beide experts daarnaast over de bereidwilligheid onder ouders om kun kinderen te controleren. Uit onverwachte hoek krijgen zij bijval.

Nick Clegg, president Global Affairs van Meta, lijkt het met hen eens te zijn. Over eerdere controlefuncties voor ouders zei hij in september in een debatcentrum in Londen: „Zelfs als we functies inbouwen..

. gebruiken ouders ze simpelweg niet.”.