Er zijn in Syrië geen ‘veilige’ gebieden, en dat weten we

Volgens een „asieldeal” tussen de regeringspartijen zouden Syrische vluchtelingen gerust teruggestuurd kunnen worden naar Syrië. Dat zou mogelijk dit jaar nog gaan gebeuren. Het besluit betreft zeker 15.

000 Syriërs in Nederland die nog geen verblijfsstatus hebben. Er wordt zelfs overwogen om nog eens circa 30.000 Syriërs die al wel een tijdelijke verblijfsvergunning hebben ook maar op het vliegtuig te zetten.



Het kabinet verzekert dat de gedwongen terugkeer van Syriërs alleen zal geschieden naar „veilige gebieden”. Maar zoals de Verenigde Naties onlangs ook al vaststelde , er bestaat niet zoiets als „veilige gebieden” in Syrië. Na een uiterst gewelddadige oorlog heeft het regime nu formeel gezien het meeste grondgebied in handen.

In deze gebieden deelt een rommelig amalgaam van staatsinstanties, geheime politie, milities en Iraanse en Russische militairen de lakens uit. Dit heeft ervoor gezorgd dat het strijdgewoel enigszins is geluwd. Maar dat wil niet zeggen dat burgers ongemoeid worden gelaten.

Integendeel, overal voert de veiligheidspolitie of mukhabarat , elkaar beconcurrerend met 17 afdelingen en aftakkingen, samen met de notoire 4de Legerdivisie, geleid door de broer van president Bashar al-Assad, keiharde repressie uit. Afpersing, arrestaties, marteling, executies en ‘verdwijningen’ zijn er schering en inslag. Zelfs Latakia, dat door het regime wordt voorgesteld als een baken van rust en als toeristische trekpleister , wordt geteisterd door schietpartijen tussen rivaliserende drugsbendes en hun invloedrijke handlangers binnen het overheidsapparaat tot aan de president zelf toe.

Ondernemers, winkeliers en huiseigenaars worden gechanteerd en onteigend opdat het regime zijn trouwste bondgenoten voor hun bewezen diensten kan belonen. Wie zich verzet, verdwijnt in de gevangenis, wordt gemarteld, vermoord of ziet zijn familieleden hetzelfde lot ondergaan. Volgens de Syrische mensenrechtenorganisatie SNHR werden er alleen al het afgelopen jaar bijna 1.

200 Syriërs door het regime zonder proces opgepakt en gedetineerd. De meesten van hen ‘verdwijnen’ vervolgens, net als de meer dan 95.000 personen die hen sinds het begin van de opstand in 2011 zijn voorgegaan.

Syrië schendt nog steeds iedere denkbare conventie, verdrag of internationale rechtsregel met betrekking tot de mensenrechten. Nederland heeft zelf het Syrische regime daarvoor aangeklaagd bij het Internationale Gerechtshof . Het regime maakt bij deze praktijken geen onderscheid tussen ‘veilige’ en ‘onveilige’ gebieden.

Het Europese Gerechtshof bepaalde begin oktober dat een land niet gedeeltelijk als ‘veilig’ kan worden verklaard om zo het terugsturen van vluchtelingen te rechtvaardigen. Nederland verbrak in 2011 de diplomatieke betrekkingen met Syrië vanwege repressie en grove mensenrechtenschendingen door het regime. Die schendingen gaan onverminderd door en staan een herstel van de bilaterale betrekkingen nog steeds in de weg.

Maar op een of andere manier hoeven terugkerende Syriërs zich ineens geen zorgen meer te maken. Er zijn zelfs mensen, waaronder de Oostenrijkse kanselier Karl Nehammer , die hebben geopperd dat de ‘vrijwillige’ terugkeer van meer dan 400.000 Syriërs uit Libanon, op de vlucht geslagen door de recente Israëlische bombardementen, erop wijst dat het allemaal wel meevalt in Syrië.

Veel van deze vluchtelingen hebben echter alleen de keuze tussen bedolven raken onder het puin in hun tentenkampen in Libanon of in een kerker belanden in hun moederland. Mijn onderzoeksbronnen in Damascus zien dat de Syrische geheime politie de afgelopen weken volop in actie is geschoten om systematisch de vluchtelingenstroom te selecteren op personen die in het verleden de oppositie hebben gesteund of die de militaire dienstplicht hebben ontlopen. Zelfs diegenen die alleen maar afkomstig zijn uit een gebied waar de oppositie eens sterk was, of die een verre neef hebben die een rol speelde in de oppositie, kunnen een bezoek van de mukhabarat verwachten.

Er zijn al terugkerende Syriërs gearresteerd, gemarteld of gedwongen hun legerdienst te vervullen net nu het regime zich klaar lijkt te maken voor een grootscheepse aanval op Idlib in het noordwesten. Mensenrechtenorganisaties hebben talloze gevallen gedocumenteerd waarin terugkerende Syriërs, ongeacht naar welk door het regime gecontroleerd gebied zij zich ook begaven, werden vervolgd of zijn verdwenen. Alle ogen zijn nu gericht op het ambtsbericht van het ministerie van Buitenlandse Zaken, verwacht in december, waarin moet worden vastgesteld welke gebieden in Syrië precies als ‘veilig’ kunnen worden aangemerkt.

Maar in het verleden bleken dit soort ambtsberichten meer een formaliteit om het ontmoedigingsbeleid inzake Syrische vluchtelingen te bekrachtigen. Auteurs maakten zich schuldig aan selectief brongebruik, incorrecte analyses en ondermaats onderzoek. Zo werd in een dergelijk ambtsbericht van augustus 2023 een zeer incorrect en onvolledig beeld geschetst van de Syrische dienstplichtregels.

Dat was onder andere gebaseerd op een verslag door een aankomend journalist die in Irak had gesproken met een paar Syrische dienstplichtontduikers. Nu Geert Wilders het begin bejubelt van „het strengste asielbeleid ooit”, kun je je afvragen onder welke enorme druk ambtenaren staan om hun inschattingen aan te passen aan wat hen van hogerhand wordt ingefluisterd. Iedere week demonstreren medewerkers van het ministerie van Buitenlandse Zaken al buiten hun kantoor omdat hen inzake het drama in Gaza het zwijgen wordt opgelegd.

Met de nieuwe ‘asieldeal’ zal hun integriteit opnieuw zwaar op de proef worden gesteld..