Er lag voor een fortuin aan oliebollen op tafel

Er lag voor een fortuin aan oliebollen op tafel Op de laatste dag van het afgelopen jaar wierp ik in deze rubriek een taalkundig raadsel op : in de zin ‘Er gaat voor miljoenen aan vuurpijlen de lucht in’ is ‘voor miljoenen aan vuurpijlen’ het onderwerp (‘er’ is plaatsonderwerp, voor de fijnproevers). Maar hoe kan dat? Veel mensen hebben op school de regel geleerd dat een onderwerp niet met een voorzetsel kan beginnen. Die schoolregel is vooral een didactische vuistregel.

Het inzicht is dat het onderwerp iets zelfstandigs moet zijn, en een woordgroep met voorzetsel is dat vaak niet. ‘Op de tafel’ is geen zelfstandigheid, maar een plaatsbepaling. In de zin ‘Er lagen met poedersuiker bestrooide oliebollen op tafel’ is ‘met poedersuiker bestrooide oliebollen’ het onderwerp.



De kern ‘oliebollen’ is daar voorzien van een voorbepaling, die begint met een voorzetsel. Ook in ‘Er zaten weer van die taaie exemplaren bij’ is ‘van die taaie exemplaren’ onderwerp. Daar gaat het om een partitieve constructie, waar een onbepaald telwoord ontbreekt.

En zelfs een telwoord kan met een voorzetsel beginnen. Als je zegt ‘Er lagen tegen de honderd oliebollen op tafel’ is ‘tegen de honderd’ het telwoord dat bij het onderwerp hoort. Maar wat is er aan de hand bij ‘Er lag voor tientallen euro’s aan oliebollen’ op tafel? Qua betekenis zou je zeggen dat het nog steeds om een hoeveelheid oliebollen gaat.

Maar de vorm is anders: het werkwoord staat in het enkelvoud, en zowel de hoeveelheidsaanduiding als de kern beginnen met een voorzetsel. Op zichzelf kan een telwoord met meervoudige betekenis nog wel in het enkelvoud staan. Bij ‘Er lag/lagen een miljoen oliebollen op tafel’ (gesteld dat dit mogelijk zou zijn), kun je kiezen tussen enkelvoud en meervoud.

Maar ‘een miljoen oliebollen’ is iets anders dan ‘voor een miljoen aan oliebollen’. In beide gevallen gaat het om een hoeveelheid oliebollen, maar de constructie is anders. Daarover een volgende keer meer.

Peter-Arno Coppen en Ton den Boon helderen grammaticale geschillen, etymologische enigma’s en andere taaltwijfels voor u op. Ook een taalvraag? Mail peter-arno.coppen@ru.

nl of [email protected] . Sinds wanneer is savvy een Nederlands woord? Er gaat voor miljoenen aan vuurpijlen de lucht in Een stortvloed aan kritiek.