Een maand vol spoedoverleg, steun en schade: hoe Schoof de coalitie met horten en stoten meekrijgt

Donderdagochtend. Op de Turfmarkt in Den Haag overlegt premier Schoof met de fractievoorzitters van PVV, NSC en BBB: Wilders, Omtzigt en Van der Plas. Namens de VVD is Bente Becker, de vervangend fractievoorzitter, aanwezig.

VVD-fractievoorzitter Dilan Yeşilgöz is in Kyiv, bij de Oekraïense president Zelensky. Bij de VVD zijn ze dolblij met het contrast: Yeşilgöz praat met Zelensky over Europese en Oekraïense veiligheid, ver weg van het Haagse spoedoverleg. Binnen verloopt het overleg koortsachtig.



PVV en BBB zijn best bereid om naar oplossingen te kijken, maar met name bij de NSC van Pieter Omtzigt ligt de kwestie zwaar op de maag. Voor Omtzigt, die jarenlang protesteerde tegen Europese schulden en de weeffouten in de eurozone, is dit een belangrijk dossier. Hij zit er stevig in, maar is af en toe 'onnavolgbaar', ziet een betrokkene.

Sommige media berichten over een crisissfeer, maar binnenskamers wordt niet met deuren gegooid. Alles draait om het plan van de Europese Commissie om 800 miljard euro vrij te spelen, via het loslaten van begrotingsafspraken en nieuwe Europese leningen. Drie regeringspartijen – PVV, NSC en BBB – steunen een Kamermotie om niet mee te doen.

Maar Schoof heeft in Brussel al groen licht gegeven voor de uitwerking van de plannen. Die avond krijgt Schoof uiteindelijk tóch de steun van de drie fractievoorzitters. De aangenomen Kamermotie hoeft hij niet uit te voeren: hij wordt niet gedwongen om in Brussel te gaan dwarsliggen – of om het zelfs te blokkeren.

Nederland zal later beslissen of het met Europese wetgeving instemt of niet. Daarnaast wordt een aantal oude afspraken herbevestigd: begrotingsregels mogen niet te ver worden opgerekt, Nederland blijft mordicus tegen 'eurobonds' en is kritisch op grote schulden. Steun voor Schoof dus, maar er is ook schade: bij elke nieuwe Brusselse afspraak zal de vraag zijn of de premier wel rugdekking uit de coalitie heeft.

Ook in andere EU-landen wordt inmiddels met verbazing naar Den Haag gekeken, zeggen diplomaten. Het urenlange spoedberaad zet de verhoudingen in de coalitie opnieuw onder druk. Schoof had dit veel eerder moeten overleggen en afstemmen, klinkt het ook in de coalitie.

Het is niet de eerste keer dat Schoof andere politici in de coalitie en in het kabinet overvalt. Half februari, op de veelbesproken Munich Security Conference, verrast hij de pers: Nederland wil 'serieus en welwillend' kijken naar het leveren van militairen voor een eventuele vredesmacht in Oekraïne. Bekijk hier die uitspraak van Schoof: Loopt Schoof te ver voor de troepen uit? Andere ministers hebben hetzelfde idee in de dagen daarvoor nog afgewezen.

Het is nodig om te laten zien dat Nederland wil meedenken en meepraten, valt in de omgeving van Schoof te horen. De premier moet wel een stap zetten. Maar de politieke steun over het sturen van militairen was niet afgestemd.

In het kabinet leidt het tot een discussie waaruit blijkt dat verschillend over Schoofs woorden wordt gedacht. Ook in de coalitie wordt wisselend gereageerd. BBB vindt het voorbarig.

De grootste partij, de PVV, is tegen. "Nederland zit al in veel missies en we moeten ons eigen grondgebied beschermen", zegt PVV-leider Geert Wilders. Enkele weken later is er weer gedoe over een uitspraak van premier Schoof.

In een Kamerdebat vertelt hij: ook in 2026 wil het kabinet Oekraïne met ongeveer 3,5 miljard euro steunen – grofweg hetzelfde bedrag als de afgelopen jaren. Maar die toezegging van Schoof is voorbereid in wel heel kleine kring. Zelfs de minister van Buitenlandse Zaken, Veldkamp, krijgt het pas zeer laat te horen.

Hij steunt de stap van Schoof wel. De VVD is beter geïnformeerd. Meteen na de uitspraak van Schoof stuurt VVD-fractievoorzitter Yeşilgöz een juichende tweet.

Wilders reageert als een wesp gestoken. Hij bijt de premier toe dat hij niet op voorhand instemt met de 3,5 miljard. Ook de BBB maakt een voorbehoud.

Het is sowieso geen makkelijke avond voor Schoof. Op vragen van JA21-Kamerlid Eerdmans over Europese leningen zoekt Schoof naar de juiste uitleg. Op een vraag van Yeşilgöz of Schoof het met haar eens is, volgt een ongemakkelijk gelach.

De kwestie over de 3,5 miljard euro ettert dagen na. Een één-tweetje tussen de VVD en Schoof, zo is de verdenking bij PVV en BBB. Schoof heeft zelfs zijn eigen vicepremiers gepasseerd.

Vicepremiers Fleur Agema (PVV) en Mona Keijzer (BBB) wisten van niets, zeggen ze, vorige week vrijdag voor de ministerraad. Na die ministerraad worstelt Schoof zich door zijn wekelijkse persconferentie. Als politiek verslaggever Frits Wester hem bevraagt, leest Schoof bijna alles van papier.

Bekijk dat moment in de persconferentie hier: Wilders en Van der Plas laten het er niet bij zitten. De premier wordt woensdag met veel tamtam op het matje geroepen. Dat is tenminste de beeldvorming naar de buitenwereld.

Volgens de premier was het overleg 'goed en stevig', volgens Van der Plas 'stevig en goed'. Een nuanceverschil; het is maar waar je de nadruk op wil leggen. Het urenlange spoedberaad over de Europese leningen moet nog beginnen.

Overigens is niet alles de schuld van Schoof. De coalitiepartijen doen ook weinig om de partijloze premier in bescherming te nemen. "In deze coalitie gunt niemand elkaar iets", constateert een insider.

"Helemaal niets." Elk politiek punt wordt bestreden en bevochten – alsof iedereen elk moment verkiezingen verwacht. Gezien de slechte sfeer is dat ook niet ondenkbaar.

In de formatie is gekozen voor een partijloze premier. Wie partijloos is, kan niet standaard op steun rekenen van een coalitiepartij. Dat verzwakt Schoof.

De coalitiefractievoorzitters willen natuurlijk een premier die de wensen van de coalitie onverkort uitvoert. Maar op het Europese, internationale toneel heeft de premier een veel prominentere en bepalendere rol. In de Europese Raad maakt de premier met andere regeringsleiders afspraken en deals.

Daar wil Schoof ruimte voor. Hij wil zich best kritisch en constructief opstellen, maar hij wil niet in een isolement belanden – zoals de Hongaarse premier Orbán. Met de ervaren premier Rutte had Nederland in Brussel behoorlijk wat invloed.

Nederland was 'punching above his weight', zeiden diplomaten: Nederland kon zich groter voordoen dan het was. Rutte was een van de langstzittende regeringsleiders en werd in Brussel geroemd als oliemannetje. Schoof mist die internationale ervaring, de invloed én het aanzien van zijn voorganger.

Bij de persconferenties van Rutte in Brussel waren de laatste jaren standaard een aantal internationale journalisten. Voor Schoof is beduidend minder belangstelling. Bij Rutte kwamen, voorafgaand aan EU-toppen, vaak regeringsleiders op bezoek in Den Haag.

Overleggen, de klokken gelijkzetten, coalities bouwen van gelijkgestemde landen. Maar het Europese bezoek in Den Haag is onder Schoof een stuk minder. Tegelijkertijd praat Schoof wel volop mee.

In Parijs en in Londen kreeg Nederland een plek aan tafel bij speciale toppen – deels te danken aan onze massale steun voor Oekraïne, in gang gezet door het kabinet-Rutte. Maar of dat zo blijft, nu de rechtse coalitie telkens zo verdeeld is? De oppositie in de Tweede Kamer schetst het scenario dat Nederland niet meer meedoet. En na een maand van turbulentie heeft Schoof twee concrete resultaten: er is 3,5 miljard euro voor Oekraïne geregeld en Nederland stemt – voorlopig – in met de uitwerking van het Europese investeringsplan voor defensie.

Schoof neemt het voortouw, maar neemt kabinetsleden en coalitiefractievoorzitters niet altijd mee. De Europese en internationale ontwikkelingen wachten niet altijd op Den Haag. Maar de afstemming moet beter, zo is afgesproken.

In de hoop dat het tot minder ruzies en irritaties in het kabinet en de coalitie leidt..