Door actrice Gena Rowlands kreeg Hollywood interesse in vrouwen van boven de veertig

Gelukkig vond ze het zelf ook. Geïnterviewd , zo’n tien jaar geleden, ter gelegenheid van een retrospectief van de films die ze tussen eind jaren zestig en begin jaren tachtig samen met haar echtgenoot John Cassavetes (1929-1989) maakte, werd de deze week overleden actrice Gena Rowlands (94) gevraagd welke daarvan haar favorieten waren. Waarop ze plompverloren antwoordde: allemaal.

En gevraagd waar ze die in de top honderd allertijden zou zetten: bovenaan. Ze had natuurlijk gelijk. Hoe kun je kiezen tussen de roekeloze komedie over de al even onbezonnen liefde tussen titelfiguren Minnie en Moskovitz in de gelijknamige film uit 1971 en het relaas van gangstersurrogaatmoeder tegen wil en dank in actiethriller Gloria (1980)? Ze zijn allebei even goed.



Of tussen de huwelijksdrama’s Faces (1968) en Husbands (1970)? Die laatste kreeg in 2011 in Nederland een tweede leven door de vertoneling van Ivo van Hove, bij toen nog Toneelgroep Amsterdam. Net als Opening Night uit 1977. Toen werd Gena Rowlands opeens gespeeld door Elsie de Brauw.

Nederland en Gena Rowlands horen daardoor voor altijd bij elkaar. Maar ook door de hommage John & Gena die Wunderbaum vorig jaar op de planken bracht. En door het op Opening Night geïnspireerde The Second Woman , dat tijdens het afgelopen Holland Festival in Amsterdam te zien was, nu met een hoofdrol voor Georgina Verbaan.

Hoeveel toneelstukken zijn er over andere actrices gemaakt? Precies! Het is moeilijk een actrice te bedenken wier leven en werk zo met dat van haar echtgenoot verbonden waren, maar die daarbuiten ook nog een uitgebreide eigen carrière had. Het leverde haar twee Oscar-nominaties en in 2015 een ere-Oscar op. Naast de tien films die ze samen met Cassavetes maakte, heeft ze nog zo’n honderd andere film en tv-credits.

Veel televisie, want ze kwam er al snel achter dat daar voor haar veel meer interessante vrouwenrollen te halen waren dan in de cinema. Ze was onverschrokken. Ooit zei ze, dat als ze Cassavetes niet was tegengekomen, ze gedoemd zou zijn geweest voor de rol van mooi blondje in romkoms.

Waar ze aan toevoegde: „Maar schoonheid is zo gemeengoed in Hollywood, dat het er niet meer toe doet.” Reden ook waarom ze vaak terugkeerde naar het theater. Dat was haar éérste liefde, voordat de in 1930 in Wisconsin geboren Virginia Cathryn Rowlands op de toneelschool in New York in 1953 Cassavetes ontmoette met wie ze binnen een jaar was getrouwd.

Ze zouden drie kinderen krijgen, die ook alle drie een carrière als filmregisseur opbouwden. Bij hen zou ze memorabele bijrollen spelen, zoals die van dementerende vrouw in de überromantische tearjerker The Notebook (2004), die zich nog één keer haar grote liefde herinnert. Deze zomer maakte haar familie bekend dat ze zelf ook de afgelopen vijf jaar met alzheimer leefde; ze is aan de gevolgen van de ziekte overleden.

Ondanks schitterende optredens in films van Jim Jarmusch (in taxifilm Night on Earth , op de achterbank bij Winona Ryder, in 1991) of Terence Davies (als excentrieke tante die de zorg heeft over haar neefje tijdens de Tweede Wereldoorlog in The Neon Bible , 1996) blijven de films met Cassavetes uniek en ongeëvenaard. Hij was niet alleen de eerste grote independent regisseur die in Hollywood werkte, maar ontwikkelde zijn films ook samen met Rowlands. Regelmatig moet hij haar gevraagd hebben: wat zou je hierna graag willen spelen? Vervolgens nam hij de zoveelste hypotheek op hun huis, en bouwde de woonkamer om tot filmset en stond zij tussen het teksten leren door eten te koken voor de crew.

Dankzij dit tweetal kreeg Hollywood niet alleen interesse in vrouwen van boven de veertig, maar ook in vrouwen met echte, eigen levens en gelaagde en complexe karakters. En alsof dat nog niet genoeg was: vrouwen die leden onder de schoonheidsidealen en zorgtaken die de maatschappij ze oplegde. Die anders waren en wilden zijn.

Er zijn twee films die dat schitterend samenvatten. Naast het al genoemde Opening Night , dat bovendien een ingenieuze film is over de illusoire wereld van acteren zelf, is dat vooral A Woman under the Influence (1974). Rowlands speelt hierin een huisvrouw die na een zenuwinzinking haar rol van moeder en echtgenote weer op zich moet nemen.

Maar wat is er eigenlijk veranderd, behalve dat ze nu een diagnose en een voorraad pillen heeft gekregen? Wat is dat ‘onder de invloed’ zijn? Is dat niet gewoon het patriarchaat dat geen ruimte geeft aan fantasierijke en impulsieve vrouwen? De openingsscène waarin echtgenoot Peter – Columbo – Falk met zijn ploegmaten ’s ochtends thuiskomt en waarin zij spaghetti kook voor de hele bende (in haar eigen keuken dus) is beroemd. Rowlands kan grandioos syncopisch spelen, waardoor ze kleine tics lijkt te hebben en tegendraadse accenten legt. Het zou in A Woman under the Influence heel goed een teken van een mentale aandoening kunnen zijn.

Maar de film attaqueert ook het gemak waarmee vrouwen in de jaren zestig en zeventig ‘moeders kleine helper’ (pillen) voorgeschreven kregen. Ze is niet gek. Ze is gewoon.

Ze is een snaar, die veel te strak gespannen staat. En waar tonen aan ontsnappen nog voordat je hem aanslaat. Dat is natuurlijk het gevolg van geraffineerd technisch spel.

Zo spelen dat je net niet knapt. Pff, zou ze zeggen, met een van haar fameuze handgebaren. Alsof het niks was.

Maar wat was dat keer op keer enerverend en spectaculair..