Deal tussen omstreden oud-Eurocommissaris Oettinger en fastfashiongigant Shein wakkert discussie over EU-regels voor lobbywerk weer aan

Het Chinese fastfashionbedrijf Shein is de nieuwe werkgever van oud-Eurocommissaris Günther Oettinger. Oettinger moet Shein ‘helpen door het Europese politieke klimaat te navigeren’, aldus een woordvoerder van de online kledinggigant. Het is niet de eerste omstreden industrie waarvoor Oettinger zich leent.

Oettingers nieuwe functie komt op een politiek beladen moment, nu de Europese Unie de snel groeiende markt voor goedkope producten uit China aan banden wil leggen. Zo ligt er een plan klaar om consumenten invoerbelasting te laten betalen, iets dat nu alleen hoeft bij producten boven 150 euro. Shein, dat bij een mogelijk aanstaande beursgang een geschatte waarde van 60 miljard euro heeft, verkoopt kledingstukken voor minder dan een tiende van die prijs.



Tegelijkertijd onderzoekt de EU of Shein en zijn eveneens Chinese concurrent Temu zich voldoende aan de Europese Digital Services Act (DSA) houden, na klachten over de verkoop van illegale producten en de gebrekkige bescherming van minderjarige consumenten. Met de strengere regelgeving in het vooruitzicht kan Shein het ‘politieke advies’ van CDU’er Oettinger goed gebruiken. Wie is deze grote vis in de vijver van de Europese lobby? Oettinger begon zijn politieke loopbaan in 1984 als parlementslid voor de CDU van de Duitse deelstaat Baden-Württemberg, terwijl hij gelijktijdig als advocaat en directeur van een belastingadvieskantoor werkte.

Oettinger, bekend om zijn onverstaanbare Engels, werd in 2005 minister-president van de deelstaat. Toenmalig bondskanselier Angela Merkel stuurde Oettinger in 2010 als Eurocommissaris naar Brussel. Volgens een gelekte interne memo van een Amerikaanse diplomaat in Berlijn zou Merkel hem die positie vooral gegeven hebben om zo een onbeminde, saaie slappeling ( “lame duck” ) van een belangrijke CDU-positie te verwijderen.

Tot 2019 bekleedde Oettinger verschillende topfuncties in Brussel. Als Eurocommissaris was hij afwisselend verantwoordelijk voor begrotingszaken, digitale economie en energie. Tijdens zijn politieke carrière was Oettinger regelmatig in het nieuws vanwege controverses.

Zo nam hij het bij diens overlijden op voor zijn nationaal-socialistische voorganger in Baden-Württemberg, Hans Filbinger, sprak hij in 2016 over Chinese mensen als “spleetogen” en “sluwe honden”, en opperde hij dat de vlaggen van EU-landen met schulden voortaan halfstok moesten hangen. Ook Oettingers nauwe banden met het bedrijfsleven bleven niet onopgemerkt. Hij schond in 2016 de gedragsregels van de Europese Commissie door naar Boedapest te vliegen in de privéjet van een lobbyist.

Uit cijfers van integriteitswaakhond Transparency International blijkt bovendien dat Oettinger van alle Europese functionarissen in de commissie-Juncker de meeste afspraken met lobbyisten had. In het jaar dat hij stopte als Eurocommissaris richtte Oettinger samen met zijn vrouw een adviesbureau op onder de naam Oettinger Consulting. Een van Oettingers eerste opdrachtgevers was de Hongaarse premier Viktor Orbán, die hem in 2020 voordroeg als covoorzitter van de gloednieuwe Hongaarse raad voor wetenschapsbeleid.

Dat Hongarije zich tegelijkertijd moest verantwoorden voor het Europese Parlement voor het mogelijk schenden van de academische vrijheid, weerhield Oettinger er niet van in te gaan op het aanbod. Volgens critici riep Orbán de wetenschapsraad in het leven om wetenschappers strenger te controleren. Oettinger hield vol dat hij de academische vrijheid juist beschermde.

Het was niet het eerste baantje waardoor Oettinger onder vuur kwam te liggen na zijn carrière in Brussel. In 2021 waarschuwde de Europese Ombudsman Emily O’Reilly de Europese Commissie voor Oettingers lobbypraktijken voor de tabaksindustrie. Oettinger werkte voor consultancybedrijf Kekst CNC, dat tabaksfabrikant Philip Morris tot zijn klanten rekent.

“Het is nu eenmaal zo dat lobbyisten in de wandelgangen invloed kunnen uitoefenen op Europese regelgeving. Daarom heeft de Wereldgezondheidsorganisatie bijvoorbeeld bepaald dat tabaksfabrikanten maar beperkt contact mogen hebben met beleidsmakers”, zegt lobby-expert Arco Timmermans van de Universiteit Leiden. De vergelijking tussen de tabaksindustrie en de vervuilende textielbranche is snel getrokken.

“Door de belangen van een bedrijf als Shein te behartigen, geeft Oettinger hen de kans om voet tussen de deur te krijgen in Europa. Dat doet hij alleen voor zijn eigen commerciële belang, en dat roept vragen op over zijn morele kompas”, zegt Timmermans. Om belangenverstrengeling te voorkomen, geldt voor oud-Eurocommissarissen een ‘afkoelperiode’ van twee jaar na hun aftreden, waarin de EU toestemming moet geven voor nieuwe aanstellingen.

Maar ook na die twee jaar kunnen commerciële werkzaamheden van oud-commissarissen de onafhankelijkheid van de EU schaden, menen critici. Timmermans: “Er is een verschil tussen wat mág, en wat voor Europa strategisch wenselijk is.” Oettingers lobbypraktijken voor Shein, Orbán en de tabaksindustrie kwamen aan het licht, maar het grootste gedeelte van zijn klantenbestand blijft hoogstwaarschijnlijk geheim.

Het adviesbureau dat hij in 2019 oprichtte, is niet aangesloten bij de Duitse beroepsvereniging van lobbyisten, waardoor hij niet gebonden is aan de gedragsregels voor de sector. Onder welke noemer hij voor Shein gaat werken blijft onduidelijk. De lobby rondom dit soort controversiële bedrijven gebeurt volgens Timmermans bij uitstek via de “onzichtbare route”: Shein probeert de Europese regelgeving via achterkamertjes te beïnvloeden of in ieder geval uit te stellen.

Formeel gezien kan de EU daar weinig aan doen, totdat de lobby aan banden wordt gelegd, zoals dat met de tabaksindustrie is gebeurd. Dat Oettingers reputatie als draaideurpoliticus nu opnieuw publiciteit krijgt, kan daar volgens Timmermans aan bijdragen. “Als er genoeg aandacht voor is, komen deze praktijken weer op de Europese agenda.

Pas dan kan er structureel iets gaan veranderen.” Geselecteerd door de redactie.