De schaduwkant van een zonnepaneel

‘Hier heb je er een.” In een ruimte boven een fabriekshal tilt Gerard de Leede, technisch topman van zonnepanelenbouwer Solarge, een twee meter groot Chinees zonnepaneel omhoog. Hij wijst op een onschuldig ogende laag wit plastic aan de achterkant van het paneel.

„Hier zit het in. De PFAS.” Wie zonnepanelen op zijn dak legt, doet onmiskenbaar iets goeds voor de energietransitie.



Maar zonnepanelen hebben ook een schaduwkant. Veel fabrikanten gebruiken de ongezonde stoffen PFAS, lood en antimoon voor hun zonnepanelen. Bovendien zijn zonnepanelen bijzonder slecht recyclebaar.

En er zijn bewijzen dat bij de productie van silicium (de grondstof voor de zonnecellen die in de panelen zitten) Oeigoeren dwangarbeid verrichten. Voor de Verenigde Staten was dat al reden om importbeperkingen op te leggen voor een deel van de Chinese panelen. De EU werkt aan een vergelijkbaar verbod, maar dat verloopt traag.

Gelukkig bestaan ze: PFAS-vrije, goed recyclebare, en dwangarbeidvrije panelen, ‘ made in Weert’ nog wel. De fabriek Solarge verkoopt sinds vorig jaar door henzelf ontwikkelde, lichtgewicht zonnepanelen, in eerste instantie bedoeld voor industriële daken (zoals kantoren, distributiecentra of landbouwbedrijven). Ook andere fabrieken maken panelen die minder schadelijk zijn voor het milieu.

Maar deze ondernemingen groeien maar mondjesmaat. Ze roeien tegen de stroom in. Veruit de meeste panelen worden uit China gehaald tegen bodemprijzen, daar kunnen duurzame panelen niet tegenop concurreren.

Waarom zit er eigenlijk PFAS in zonnepanelen? „PFAS wordt gebruikt om de zonnecellen te beschermen tegen vocht van buiten en te hoge temperaturen”, zegt De Leede van Solarge. „Aan de voorkant wordt het paneel beschermd met glas, aan de achterkant met een laag plastic met PFAS erin.” Toch is PFAS helemaal niet nodig in panelen, zegt hij.

„Dat is nog het allerergste.” Bij Solarge bestaan de voor- en achterkant uit een andere plasticmix zonder PFAS. Simpelweg glas gebruiken voor de achterkant kan ook.

Zonnepanelen die nu in Nederland van de daken komen, worden gerecycled, of beter gezegd, gedowncycled . De aluminiumlijst eromheen wordt eraf gehaald en is goed te herbruiken. „Daarna gaat het mis”, zegt De Leede.

„Een regulier Chinees paneel verbrijzelt door de verlijming heel snel. Dus dan zitten stukjes glas, zilver, koper, silicium en plastic allemaal door elkaar.” In de praktijk wordt het paneel in Nederland daarom versnipperd en met andere metaalresten in superhete ovens gesmolten.

Het plastic en de lijmlaag verbranden (waarbij CO 2 -uitstoot vrijkomt), de metalen en het glas krijgen een eerloos tweede leven als betongranulaat of in de wegenbouw. Los van dat het zonde is van de materialen waarschuwt het RIVM voor het risico dat PFAS uit panelen via de lucht of bodem ontsnapt tijdens recycling . Dat risico is extra groot als de temperatuur van verbranding niet hoog genoeg is.

PFAS en antimoon dat in het glas zit, maken andere recyclingtechnieken ingewikkeld, maar het grootste obstakel is in de praktijk toch wel de businesscase . Er bestaan namelijk al betere recyclingtechnieken om het glas, silicium en zilver terug te winnen. Zo staan er fabrieken in Frankrijk die Chinese panelen hoogwaardiger recyclen.

Maar wat levert het op? Aan glas valt weinig te verdienen, zeker omdat het glas door de aanwezigheid van antimoon niet meer voor voedselverpakkingsmateriaal gebruikt mag worden. Er zit maar een paar gram zilver in de panelen. En silicium is moeilijk zuiver terug te winnen.

Kortom: ziet iemand dit zitten? Wegen de kosten op tegen de baten? Sinds een paar jaar is de stichting OPEN verantwoordelijk voor afgedankte zonnepanelen. OPEN is een samenwerkingsverband van producenten van elektrische apparaten. Die zijn door de overheid verantwoordelijk gemaakt voor de afvalfase van hun producten.

Om betere recycling van zonnepanelen mogelijk te maken heeft OPEN een jaar geleden de afvalbeheerbijdrage verhoogd. Producenten van zonnepanelen betalen nu 4 cent per kilo – zo ongeveer een kleine euro per paneel – voor het toekomstig opruimen van hun panelen. Daarmee kan recycling mede worden betaald.

Momenteel heeft de stichting een aanbesteding uitstaan voor bedrijven die panelen willen recyclen. En een andere aanbesteding staat uit voor bedrijven die de recyclingtechnieken verder willen innoveren. De afvalwereld is er een van grote massa.

Zonnepanelen zijn daarin een vrij onbeduidende stroom. Vorig jaar kwam een kleine 1.400 ton zonnepanelen van de daken.

De zonnepanelen die nu worden afgedankt zijn doorgaans rond 2010 geplaatst, of nog eerder. Destijds werden nog betrekkelijk weinig zonnepanelen verkocht. De vloedgolf moet dus nog komen.

Het RIVM berekende dat er in 2035 ongeveer 10.000 ton van de daken komt. En in 2045 zou dat al 230.

000 ton moeten zijn. Oftewel 160 keer zoveel als nu. Komende jaren moet blijken hoe de ‘rommel’ van de huidige panelen goed wordt opgeruimd, waarbij zoveel mogelijk materialen een hoogwaardig nieuw leven krijgen.

Daarbij wreekt het zich dat de zonnepaneelindustrie in Nederland is ingestort en de productie naar China is verplaatst. Glas van oude zonnepanelen had bijvoorbeeld uitstekend kunnen dienen als glas voor nieuwe zonnepanelen. De vraag is dus hoe de rommel op te ruimen, maar ook met hoeveel rommel Nederland de recyclingbedrijven in de toekomst gaat opzadelen.

In 2050 liggen in Nederland elf keer zoveel zonnepanelen op de daken als nu , verwacht het Planbureau voor de Leefomgeving. Wat gaan installateurs daar de komende decennia neerleggen? Verlijmde en PFAS-houdende panelen? Of milieuvriendelijke panelen, die makkelijk uit elkaar te halen zijn en waarvan de materialen vervolgens weer een nieuw zonnepaneel kunnen worden? Die laatste zullen wel duurder zijn. Betalen we de rekening liever nu, of later? Gelukkig zijn er al tekenen dat wordt nagedacht over deze toekomst.

Het ministerie van Economische Zaken bevestigt momenteel te onderzoeken of het mogelijk is de Rijkssubsidie alleen nog te verstrekken voor zonnepanelen die PFAS-vrij zijn. Maar het lukt niet om dat al per 2025 in te laten gaan. Eerst moet nog onderzocht worden hoe „haalbaar en uitvoerbaar” het plan is, aldus het ministerie.

.