De radicaal-rechtse AfD heeft het grootste bereik op TikTok, maar of dat ook stemmen oplevert, is de vraag

Politici en sociale media zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, zeker in campagnetijd. Nu de Duitsers zondag naar de stembus gaan, zijn Duitse politici dus niet van de socials af te slaan. Sociale media bieden immers een perfect podium om een boodschap in eigen beheer uit te zenden.

Maar diezelfde platforms kunnen ook gebruikt worden om desinformatie te verspreiden en kunnen een directe invloed hebben op een verkiezingsuitslag. Dat bleek eind vorig jaar nog in Roemenië, waar de eerste ronde van de presidentsverkiezingen ongeldig werd verklaard vanwege Russische beïnvloeding op TikTok. Buitenlandse beïnvloeding werd een groot thema in Duitsland toen Elon Musk en recent ook de Amerikaanse vicepresident JD Vance expliciet hun steun voor de radicaal-rechtse Alternative für Deutschland (AfD) uitspraken.



Maar of sociale media in Duitsland direct invloed hebben op stembeslissingen, is niet duidelijk, zegt Andreas Jungherr. Hij is professor in Politicologie en Digitale Transformatie aan de Universiteit van Bamberg en doet onder meer onderzoek naar het gebruik van digitale media in politieke communicatie en verkiezingscampagnes. „In Duitsland hebben we geen kiezersregistratiegegevens die gedetailleerd genoeg zijn om na afloop van de verkiezingen vast te stellen of specifieke campagnekeuzes stemmen hebben opgeleverd.

Dat beperkt de informatie van partijen over de effectiviteit van hun strategie”, zegt Jungherr. Maar er zijn genoeg voorbeelden die aantonen dat succes op social media niet tot verkiezingssucces hoeft te leiden. „Kamala Harris heeft bijvoorbeeld een heel succesvolle socialemediacampagne gevoerd”, zegt Jungherr.

„Haar video’s leidden tot veel interactie en positieve reacties. Maar het gevaar van dit succes is dat je het gevoel krijgt dat je aan het winnen bent, terwijl je alleen interactie hebt met een specifieke groep kiezers. Het is dan makkelijk om te vergeten dat er nog een groep is, misschien minder actief op sociale media, maar zeer belangrijk voor de uitslag.

” Over het algemeen bereiken partijen op sociale media vooral de mensen die al politiek geïnteresseerd zijn en die je eigenlijk niet meer hoeft te overtuigen, zegt Jungherr. Een partij als de Groenen zal waarschijnlijk niet proberen om kiezers met AfD-sympathieën te overtuigen. Maar jongeren vormen wat dat betreft een interessante doelgroep.

„Door hen te bereiken via sociale media als TikTok krijg je toegang tot een groep die nog niet heel sterke politieke voorkeuren heeft en die je voor je zou kunnen winnen.” Toch leidt een campagne gericht op jongeren niet noodzakelijkerwijs tot extra stemmen, legt Jungherr uit: „Je moet ze eerst overtuigen om ook echt te gaan stemmen, dat is vaak het grootste probleem bij deze groep.” Dat er geen direct bewijs is dat socialemediacampagnes tot extra stemmen leiden, betekent niet dat mediacampagnes geen nut hebben, zegt Jungherr.

Sociale media zijn essentieel om aandacht te vragen voor specifieke onderwerpen, kiezers te informeren en een ander geluid te laten horen. En dan is het dus ook zaak om nieuwe platforms te gaan gebruiken. Hoe belangrijk dat is, realiseerden de traditionele partijen in Duitsland zich maar al te goed na de Europese verkiezingen in juni vorig jaar, zegt Jungherr.

„Omdat partijen beperkte middelen hebben om campagne te voeren, wachten ze vaak even af of een nieuw platform de moeite waard is.” Waar AfD al in een heel vroeg stadium op TikTok dook, keken veel andere partijen in eerste instantie de kat uit de boom. Dat leidde ertoe dat AfD vorig jaar bijna vrij spel had op TikTok.

Ook bij de Oost-Duitse deelstaatverkiezingen, in september 2024, was dat het geval. De radicaal-rechtse partij had toen met afstand het grootste bereik op TikTok en was twee keer zo succesvol onder jongeren die voor het eerst mochten stemmen als alle andere partijen samen, ontdekten onderzoekers van de Universiteit van Potsdam . „De andere partijen dachten daarna: we weten niet wat dit ons gaat opleveren, maar het is niet goed voor het discours als we afwezig zijn.

Ze wilden een tegengeluid bieden.” De TikTok-video’s van de traditionele partijen hadden wisselend succes. Bondskanselier Olaf Scholz (SPD) ging vorig jaar viral met een TikTok-video waarin hij de inhoud van zijn versleten leren aktetas toonde – al vele jaren in gebruik en volgens Scholz een ‘trouwe vriend’.

Een video van Die Linke-Bondsdaglid Heidi Reichinnek , waarin ze CDU-leider Friedrich Merz op zijn plek zette nadat hij een motie met steun van AfD door de Bondsdag had geloodst, werd recent veelbekeken. In oktober postte Christian Dürr , Bondsdaglid voor FDP, een video waarin hij het belang van de Bondsdag uitlegt aan jongeren: de speeches van zijn partijleider ‘OG’ Christian Lindner noemt hij ‘purer slay’, zijn outfits ‘drippy AF’. De video ontlokte vele kritische reacties, maar werd wel twintigduizend keer bekeken in de eerste 24 uur.

Bij het TikTok-bereik van AfD komen grote partijen als CDU, SPD en de Groenen nog lang niet in de buurt, maar ze hebben hun aanwezigheid flink vergroot. Hoeveel de views uitmaken, is volgens Jungherr ook niet duidelijk. „Een video van een partijleider bijvoorbeeld kan voor politieke content vaak bekeken zijn, maar een filmpje met tien dansende muizen zal waarschijnlijk tien keer vaker bekeken worden.

Dat maakt de impact van zo’n video moeilijk te beoordelen.” Over buitenlandse invloed in de Duitse verkiezingen maakt Jungherr zich vooralsnog geen zorgen. Pogingen zijn er wel: onderzoekscollectief Correctiv onthulde eind vorige maand dat een Russische desinformatiecampagne meer dan honderd nepwebsites had opgezet.

Maar volgens Jungherr zijn er nooit overtuigende analyses geweest dat dergelijke casussen – deze specifieke heeft hij niet onderzocht – daadwerkelijk tot beïnvloeding leiden. „We zien dat ze pogingen doen, maar zonder succes. De Russische desinformatiecampagne bereikt zijn grootste publiek als de traditionele media erover schrijven.

”.