1 month Ago By Wouter Peer
Toen in 1814 koning Willem I de eerste koning van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden werd, ontstond de traditie voor het staatshoofd om het politieke jaar van de Eerste en Tweede Kamer officieel te openen met een toespraak. Van een democratische regering was destijds nog niet te spreken, Willem I had als koning nog veel voor het zeggen, maar het principe van Prinsjesdag is vanaf toen altijd hetzelfde gebleven: op Prinsjesdag spreekt het staatshoofd de troonrede uit ten overstaan van het parlement. Bij de grondwetswijziging van 1848 werd de troonrede zelfs wettelijk vastgesteld als opening van het politieke jaar.
De troonrede heet simpelweg zo omdat het een rede is van de koning. De troonrede mag dan ook alleen zo heten als deze ook daadwerkelijk door de koning wordt voorgelezen. Is de koning of koningin ziek, zoals een keer gebeurde toen Wilhelmina op de troon zat, dan leest de minister-president hem voor.
Het heet dan niet de troonrede, maar de openingsrede. De koning is officieel samen met het kabinet deel van de regering, maar praktisch gezien heeft hij niets meer te zeggen over het dagelijkse bestuur van ons land. Zo ook niet over de inhoud van de troonrede.
Die wordt volledig bepaald door het kabinet. Het is gebruikelijk dat iedere minister een tekst aanlevert over zijn of haar beleidsterrein, en daar maakt de minister-president dan een concept-troonrede van. Deze wordt dan besproken in de ministerraad, waar uiteindelijk wordt ingestemd met een definitieve versie.
De afgelopen dertien troonredes waren dus geschreven door Mark Rutte en zijn kabinetten, en dit jaar is het document dat de koning zal voorlezen opgesteld door het extraparlementaire kabinet van Dick Schoof. Dat betekent dan ook dat wat de koning verkondigt in zijn toespraak niet zijn eigen mening is, maar die van zijn regering, het kabinet. Willem-Alexander kan dus ook niet een persoonlijke noot of een leuke anekdote toevoegen: hij leest alleen maar voor.
Wat de koning zelf aanpast aan de troonrede is in nevelen gehuld, maar toch weten we wel iets van die verhouding. Zo overlegt de koning met de minister-president als hij iets niet helemaal lekker vindt lopen, maar ook als hij iets ziet wat volgens hem niet klopt. Uiteindelijk heeft de premier het laatste woord, maar de vorst kan zo wel invloed uitoefenen.
Zo leidde de goede verhouding tussen premier Lubbers en koningin Beatrix ertoe dat zij tekstwijzigingen in de troonrede kon aanbrengen. Dick Schoof en Willem-Alexander kennen elkaar pas net, dus hoe het zich daar verhoudt, weet niemand. De Miljoenennota gaat over de cijfertjes, de troonrede schetst het beleid in woorden.
De doelen van het kabinet worden uitgestippeld en prioriteiten worden gesteld. Met de troonrede kan het kabinet laten weten in het land: dit vinden we belangrijk. Luister dus goed naar wat de koning namens het kabinet zegt – en vooral wat hij níét zegt – want ook dat spreekt boekdelen over wat de regering het komende jaar met ons land van plan is.
Wettelijk gezien is er maar een troonrede, en die wordt vastgesteld door de ministerraad. Er wordt weken gesteggeld over elk detail, en dus kan de woordkeuze soms nog wel wat ingewikkelder uitvallen. Toch is het belangrijk dat mensen begrijpen wat de koning voorleest.
Het goede nieuws is: de troonrede wordt door de tijd heen steeds simpeler. Uit onderzoek van Pointer in 2020 blijkt dat zinnen in de troonrede steeds korter worden, waardoor de tekst voor meer mensen te begrijpen is. Ook worden moeilijke woorden vaker vermeden.
Toch pleiten onderzoekers voor een tweede troonrede in makkelijkere taal, die ze vaak zelf ook publiceren. Iedereen moet worden betrokken bij de politiek, is de boodschap..
