De Kamer wil de Volksbank in staatshanden houden. Kan dat wel?

Blijft Volksbank een staatsbank, zoals een meerderheid van de Tweede Kamer wil, volgens een donderdag aangenomen motie? Of wordt de bank, die zichzelf tot ASN Bank wil hernoemen, toch over een paar jaar verkocht of naar de beurs gebracht? Hierover heeft de Tweede Kamer de afgelopen weken fel gedebatteerd met minister van Financiën Eelco Heinen, die eerder als VVD-Kamerlid al fel voor privatisering was. Heinen verweet Kamerleden voor bankier en marketeer te spelen, met moties over het behoud van het filialennetwerk en het behoud van de naam Volksbank. De Kamer wrijft het de minister aan dat hij te weinig openstaat voor alternatieve scenario’s voor de bank, en alleen wil streven naar ‘maximale opbrengst’ voor de schatkist bij een verkoop.

De vraag die niet opgeworpen werd, noch door de Kamer, noch door de minister: is het wel mogelijk om de Volksbank in staatshanden te houden? SNS Reaal, de voorganger van de Volksbank, was in 2013 een van de laatste slachtoffers van de financiële kredietcrisis. Als een van de laatste banken in Europa werd de bank genationaliseerd, zoals in de jaren 2008-2009 ABN Amro was overkomen, evenals vele andere banken in andere landen. De nationalisaties en kapitaalinjecties van de staat kregen destijds groen licht omdat er door de kredietcrisis uitzonderlijke omstandigheden waren ontstaan: het omvallen van financiële instellingen bedreigde de hele economie.



Het idee van Brussel was wel: als de marktomstandigheden weer herstellen en banken weer normaal financieel presteren, moeten de banken weer op eigen benen staan. De Nederlands regering heeft dat destijds ook expliciet toegezegd aan de Europese Commissie. In de Engelstalige toestemming voor de staatssteun aan wat destijds nog SNS Reaal heette, staat dat Nederland „ is committed to privatise that bank ”.

In het openbaar was dat geen door Brussel gestelde voorwaarde. Maar een bron die betrokken was bij de nationalisatie destijds, vertelt NRC dat die eis achter de schermen wel is gesteld. In één Kamerbrief van toenmalige minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem (PvdA) uit het jaar dat SNS Reaal werd genationaliseerd (2013) staat het expliciet : „Conform het definitieve herstructureringsplan en de daarover met de Commissie gemaakte afspraken, zullen de bank en verzekeraar worden gesplitst en apart verkocht.

” De eis staat waarschijnlijk in de delen van het staatssteunbesluit die niet openbaar zijn gemaakt vanwege marktgevoeligheid. Een verplichting tot verkoop, wellicht met deadline, is daar bij uitstek een voorbeeld van: een eventuele koper zal waarschijnlijk een veel lager bod uitbrengen als die weet dat de verkoper op een bepaald moment wel móét verkopen. Tom van der Lee, het Kamerlid van GroenLinks/PvdA dat de aangenomen motie indiende, is ervan overtuigd dat in staatshanden blijven nog wel degelijk een optie is voor de Volksbank.

Immers: mócht er een afspraak liggen met Brussel, dan is daarover ook te onderhandelen. Als dat zo is, wat zouden daar de eventuele voorwaarden voor zijn? Dionysios Pelekis doet aan de Universiteit Utrecht onderzoek naar de staatssteunregels in Europa. Hij denkt dat in het in staatshanden houden van de Volksbank gezien kan worden als verboden staatssteun.

Daarvan is sprake als de reguliere markt wordt verstoord door het ingrijpen van de staat. De Kamer wil met het in staatshanden houden van de Volksbank voor elkaar krijgen dat het netwerk van vestigingen van de bank openblijft – driekwart van de 850 bankvestigingen in Nederland zijn van de dochters SNS en Regiobank. Als dat gebeurt, zou dat betekenen dat een volgens de bank zelf verlieslatende activiteit met staatssteun toch geaccepteerd wordt – de staat accepteert dan immers dat de bank financieel ongezonder wordt.

Dat zou volgens Pelekis staatssteun kunnen zijn. Steun aan de klanten van de Volksbank, want klanten van andere banken krijgen de behouden service immers niet. En steun aan de Volksbank vergeleken met andere banken.

Want die krijgen niet de ruimte van de staat om een verlieslatende activiteiten voort te zetten. Een optie die kan worden onderzocht, is om een beroep te doen op de uitzondering die gemaakt mag worden bij het verbod op staatssteun als sprake is van ‘een dienst van algemeen economisch belang’. Denk aan de spoorlijnen, de publieke omroep of de postbezorging.

Daarvoor zijn de voorwaarden wel streng, vertelt de Griekse onderzoeker. Onderdeel daarvan moet waarschijnlijk zijn dat de commerciële activiteiten van Volksbank worden gespitst van de ‘nutsfunctie’ die de vestigingen vervullen – met als gevolg een mogelijk ongezondere bank, en daarmee weer nieuwe staatssteun. Minister Heinen herhaalt in een schriftelijke reactie aan NRC wat hij eerder zei in de Kamer: dat wordt doorgegaan met de voorbereiding voor onderhandse verkoop of beursgang van de Volksbank.

De houding om geen andere opties te onderzoeken, veroorzaakt mogelijk „een harde botsing” later met de Kamer, waarschuwde Van der Lee tijdens het debat woensdag. Aan de andere kant: het proces van deprivatiseren stoppen zou tot een clash kunnen leiden met Brussel. Wordt vervolgd.

.