De film Black Box Diaries levert hartverscheurende kritiek op Japan: ‘Niemand wil het over seksueel geweld hebben’

Gevallen kersenbloesems zweven langzaam over gitzwart water. Het is de rustgevende openingsscène van de documentaire Black Box Diaries van de Japanse Shiori Ito (35), waarin schoonheid slechts op het oppervlak lijkt te drijven. De film is een zelfportret van een opkomende journaliste die ongewild, door haar persoonlijke ervaringen, inmiddels het gezicht van de Japanse #metoo-beweging is geworden.

Het verhaal van Ito’s documentaire, die op donderdag op het IDFA in Amsterdam zijn Nederlandse première beleeft, begint met een verkrachting door een bekende journalist die tevens vrienden is met de toenmalige premier. Het eindigt echter met een vrouw die, ondanks het tegenwerken van de politie, de bureaucratie en haar eigen familie, gerechtigheid wil. „De politie noemde mijn zaak een ‘zwarte doos’ toen ze besloten hun onderzoek te staken.



De leidinggevende rechercheur beschreef mijn dossier als een plek waar je alles in kan verbergen”, vertelt Shiori Ito kalm in een interview. In Japan is seksueel geweld een groot probleem, zegt Ito. Al decennia hangen er posters op scholen en treinstations waarop in grote letters staat afgedrukt ‘Pas op voor aanranders!’.

Het was doodnormaal toen ze opgroeide, verklaart Ito. „Ik kan me nog herinneren dat ik met de trein naar school was gegaan en iemand zich op mijn rokje had afgetrokken.” In een klein koffietentje in een buitenwijk van Tokio, dichtbij waar ze opgevoed is, staart Ito naar de bodem van haar glas.

„Dan moet je een klodder sperma van je kleding afhalen, en de enige gedachte die ik had was ‘niet weer hè ?’” Het was haar al vaker overkomen. Toen Ito in 2015 Noriyuki Yamaguchi, een prominente journalist, ontmoette voor carrière-advies, hoopte ze op begeleiding en steun. In plaats daarvan werd het een nachtmerrie; in dronken staat werd ze een hotelkamer ingetrokken en verkracht.

Ondanks dat ze als jonge scholier dit soort gedrag wegstopte of negeerde, kon ze het deze keer niet opkroppen en stapte naar de politie. Maar die weigerde haar aangifte te accepteren. Ze zou niet genoeg bewijs hebben.

„We hebben beeldmateriaal, DNA-sporen en getuigenverklaringen”, vertelt Ito. „Volgens de politie was het niet genoeg om hem te vervolgen”. Tijdens het proces dat leidde naar dit besluit, werd ze door zowel de politie als in de media consistent als ‘het slachtoffer’ beschreven – tot ergernis van Ito.

„Het is een wettelijke term, een woord dat diep in mijn huid is gaan zitten maar waar ik nu na al jaren vanaf wil”, vertelt ze voordat ze een diepe zucht slaakt. „Ik zie mezelf als iemand die het overleefd heeft. Overleven is een dagelijkse worsteling”.

In de documentaire komt Ito in verschillende fases van haar leven voorbij. Het moment waarop ze met tegenzin de taxi wordt uitgetrokken en een hotel wordt ingesleurd – zoals op een bewakingsvideo van het hotel is te zien – en momenten waarop ze hardop lachend, glas wijn in de hand, met haar vrienden grappen zit te maken. „Het stereotype slachtoffer bestaat niet.

Daarom moest ik in deze documentaire alles laten zien, ook de momenten die ik niet wilde tonen.” Daar hoorde een van de dieptepunten van haar leven bij. Een filmpje op haar telefoon dat ze voor het monteren van de film uit haar geheugen had gewist.

„Het was een laatste boodschap aan mijn familie voordat ik uit het leven wilde stappen”, vertelt Ito. Haar blik is inmiddels richting de grond gedwaald. Ze houdt de koffiebeker in haar handen zo stevig vast dat haar vingertoppen rood zijn verkleurd.

„Uiteindelijk heb ik het niet verstuurd.” De scene eindigt in het ziekenhuis, waar Ito zelf de kamer filmt waar ze in is opgenomen. Haar familie betekent veel voor haar.

Het openingsshot start met een voicemailbericht van haar jongere zus. „Stap niet naar buiten met je verhaal”, is haar boodschap. „Je hebt alleen jezelf ermee ”.

De opmerking staat voor Ito symptoom voor hoe Japanners denken over seksueel geweld. „Niemand wil het erover hebben.” In Japan doet slechts 4 procent van de slachtoffers van seksueel geweld melding.

Dit is echter van de bekende gevallen. Naar schatting stappen van de honderd mensen die verkracht of aangerand worden, slechts 1 à 2 naar de politie. „Het is een van de redenen dat ik publiek ging met mijn verhaal.

Als ik via de politie gerechtigheid had kunnen krijgen had ik hier niet gezeten”. Na Ito’s openbaring tijdens een publieke persconferentie trad een golf aan vrouwen publiekelijk naar buiten om soortgelijke verhalen te vertellen. Het dwong Japanse politici om het probleem aan te gaan.

Inmiddels zijn er wetswijzigingen doorgevoerd, al lijken die meer voor de vorm dan de inhoud te zijn. „Officieel moet je nu toestemming geven voor seksuele handelingen, maar je moet als vrouw nog steeds kunnen bewijzen dat je fysiek aangevallen bent als er iets is gebeurd. Dus uiteindelijk is er niks veranderd”, verklaart Ito.

Black Box Diaries wordt dit jaar in meer dan dertig landen getoond, waaronder Nederland. Maar één land ontbreekt op haar lijst. „Overal krijg ik positieve reacties.

Maar in Japan krijg ik de vraag waarom ik het imago van ons land probeer te besmeuren,” legt Ito uit. „Dus niemand wil het hier tonen. Het is alsof we niet geconfronteerd willen worden moet onze eigen tekortkomingen.

” Dat is direct ook de laatste boodschap die ze wil meegeven met de film. „Het gaat niet om mij, maar om wat er mis is met mijn land,” vervolgt Ito. „En hiermee is mijn verhaal klaar en laat ik het achter me.

Het is aan de kijkers om ermee te doen wat ze willen.”.