De erfbelasting moet omhoog

We staan de vooravond van een historisch grote overdracht van rijkdom. De komende decennia overlijdt (helaas) een generatie mensen die niet alleen groot is maar ook welvarend: de babyboomers, grofweg geboren tussen 1946 en 1960. Zij laten zoveel geld na dat er al superlatieven voor worden bedacht: een erfenistsunami , een erfenislawine , de Grote Vermogensoverdracht .

Er worden schattingen gemaakt om hoeveel geld het gaat: wereldwijd zou het om 105.000 miljard dollar tot 2050 gaan . Het is nattevingerwerk, berekend door vermogensadviseurs die klaar staan om alle nieuwe rijken hulp te bieden.



Hoe groot het te erven bedrag in Nederland is, is niet precies te zeggen. Het hangt af van hoe oud babyboomers worden, of ze al voor hun overlijden veel aan hun kinderen schenken, maar ook van huizenprijzen en aandelenkoersen. In 2022 was er in Nederland 2.

490 miljard euro aan vermogen volgens het CBS , het vermogen in pensioenfondsen niet meegerekend. Een groot deel daarvan zit in huizen. In 2020 was het vermogen van 65-plussers meer dan 700 miljard euro, berekende een groep ambtenaren .

Door de gestegen huizenprijzen is dat bedrag de afgelopen vier jaar gegroeid. Erfenisregen is een betere term voor wat ons te wachten staat dan erfenisgolf. Want het geld zal gedurende decennia geleidelijk neerdwarrelen op erfgenamen.

De generaties vlak voor en na de babyboomers zijn waarschijnlijk ook welvarend bij overlijden, ze zijn alleen met minder. De massaliteit van erfenissen is een nieuw fenomeen, zegt hoogleraar Arjan Lejour. „Vroeger waren erfenissen voorbehouden aan de echt rijken.

Nu heeft de middenklasse ook vermogen opgebouwd.” Dat vermogen is wel ongelijk verdeeld. Het doorsnee vermogen van 65-plussers was in 2022 246.

000 euro. Een kwart heeft meer dan een half miljoen euro, aldus het CBS . Wordt Nederland ongelijker door deze erfenisregen? Eenduidig is het antwoord niet.

De kans bestaat dat in eerste instantie de vermogensongelijkheid afneemt: een rijke oude generatie laat immers geld na aan een minder rijke generatie. Vaak aan meer dan één kind. De vermogensongelijkheid tussen generaties wordt kleiner.

Maar binnen de generatie die erft kan de ongelijkheid toenemen. Grofweg kan je zeggen dat tachtigers geld nalaten aan vijftigers. „Vijftigers hebben de hoogste inkomens en velen ook al behoorlijk wat vermogen”, zegt hoogleraar Paul de Beer.

„Die erfenissen komen terecht bij een groep die al relatief welvarend is.” Lejour denkt dat de erfenisregen zeker in Nederland de ongelijkheid vergroot. Dat komt door de overspannen huizenmarkt.

„Ik ben bang dat veel erfenissen terechtkomen bij veertigers en vijftigers die al een huis hebben. Dan wordt de ongelijkheid tussen huizenbezitters en huurders nóg groter. Als huizenbezitters hun erfenis gebruiken om een groter huis te kopen, jaagt dat de prijzen verder op.

” De huizenmarkt is al moeilijk toegankelijk voor wie geen eigen geld meeneemt. „Dit zou een eigen huis nog onbereikbaarder kunnen maken.” Bovendien wordt het in Nederland steeds bepalender hoe rijk je ouders zijn, constateerde Lejour onlangs samen met collega’s van het Centraal Planbureau.

Al op 40-jarige leeftijd, dus vóór de erfenis, zijn kinderen van rijke ouders vaak rijker dan hun leeftijdsgenoten. Dat verschil nam tussen 1992 en 2022 toe. Rijkere ouders kunnen hun kinderen helpen bij het kopen van een huis.

Die kinderen bouwen daardoor zelf sneller vermogen op dan leeftijdsgenoten zonder ‘de bank van papa en mama’. Er zit mogelijk één gelijkmaker in de erfenisregen. Er is een groep ouderen die verre van rijk is, maar wél een eigen huis heeft − gekocht toen de huizenmarkt nog toegankelijk was voor mensen met een bescheiden inkomen.

Het Sociaal en Cultureel Planbureau noemt deze groep de ‘laagopgeleide gepensioneerden ’. Het gaat om 2,5 miljoen mensen. Ze hebben een laag inkomen, maar bijna 70 procent heeft een eigen huis.

Wellicht dempen die erfenissen de ongelijkheid. Wat te doen met die erfenisregen? Voor De Beer en Lejour is het antwoord helder. De Beer: „Als Nederland niet ongelijker wil worden, moet de erfbelasting omhoog.

Dankzij de huizenmarkt verdienen mensen enorme vermogens, maar is dat terecht?” Lejour: „Als je de verschillen kleiner wil maken tussen mensen met en zonder eigen huis, als je de huizenmarkt beter wil laten werken, zal je die vermogensoverdrachten meer moeten belasten. Het alternatief is meer huizen bouwen, maar we zien hoe moeilijk dat is.” Dat zou betekenen dat de erfbelasting, een van de oudste én meest gehate belastingen, omhoog moet.

Natuurlijk op een redelijke manier. Met een vrijwaring voor echtgenoten zodat die niet hun huis uit moeten. En een belastingvrije voet voor kinderen.

Volgens veel economen is het één van de minst verstorende manieren om belasting te heffen: je ontmoedigt er geen werk- of ondernemerslust mee. Tegelijk is het ook een belasting die veel weerstand oproept. Een hogere erfbelasting kan geen kwaad, maar het is niet dé oplossing voor wie ongelijkheid wil verminderen, zegt econoom Wouter Leenders die promoveert op het effect van erfenissen en belastingen op ongelijkheid.

„Het is een fragiele belasting omdat je maar op één moment belast. Mensen hoeven maar één maas in de wet te vinden en ze ontwijken deze belasting volledig.” Met een bescheiden belasting op het rendement of de waardevermeerdering van vermogen haalt de overheid al gauw meer op dan bij een erfbelasting.

Leenders: „De belastingdruk is relatief laag voor de allerrijksten en relatief hoog voor minder welvarende mensen. Dat belemmert de opbouw van vermogen aan de onderkant, maar jaagt vermogens aan de bovenkant juist aan.” Maar wie vermogen wil belasten, komt al gauw uit bij het belasten van de waarde van het eigen huis.

Een belasting die zo mogelijk nóg meer weerstand oproept dan de erfbelasting. De kans lijkt klein dat deze belastingen er snel komen. Het gaat de komende decennia dus niet alleen erfenissen regenen, maar ook steeds meer uitmaken in welk gezin je geboren wordt.

Luister ook naar een aflevering van de podcast Zo simpel is het niet over hoe belangrijk landbouw is voor de Nederlandse economie. nrc.nl/zo-simpel-is-het-niet.