Crisis in Europa, maar wat kan premier Schoof?

Premier Dick Schoof denkt, zegt hij, dat hij níet overdrijft. Dinsdagavond in het Tweede Kamerdebat over Trump, Poetin en de oorlog in Oekraïne. Hij fronst, voelt of zijn das recht zit.

„De druk van het geopolitieke moment wordt ook hier in de Kamer óverduidelijk gevoeld.” Hij kijkt heel even de zaal in. Schuin rechts tegenover hem zit Geert Wilders van de PVV.



Die krast met zijn pen op een stuk papier: een vlak met zes hoeken wordt steeds groter, steeds blauwer. De VVD’ers zitten te kletsen, ook Dilan Yesilgöz. BBB’er Henk Vermeer kijkt op zijn telefoon, NSC-leider Pieter Omtzigt op het scherm van zijn laptop.

Is er bij de oppositie dan misschien iemand die wel oplet? Stephan van Baarle van Denk, maar niet heel lang. Laurens Dassen van Volt. En Ralf Dekker van FvD.

Die kijkt naar Schoof en eet een koekje. Schoof zegt dat hij in het eerste deel van het debat „grote zorgen” heeft gehoord, „een grote urgentie” en „tegelijk een groot gevoel van verantwoordelijkheid om als Nederland bij te dragen aan een duurzame vrede in Oekraïne.” Hij vertelt over zijn reizen van de afgelopen dagen, naar München en Parijs, over de gesprekken die hij daar had met de Amerikanen, Oekraïners, de NAVO, Europese regeringsleiders, de EU.

„Het staat”, zegt hij, „denk ik voor bijna iedereen als een paal boven water dat Europa meer zal moeten doen.” Maar wat mag Schoof zelf doen? Hoe houdt hij zich staande, met vier regeringspartijen die onderling heel anders denken over Trump, Oekraïne en de rol van Nederland in deze crisis? Deze week werd duidelijk dat Schoof niet vanzelf het gezag heeft om besluiten te nemen, als dat ineens nodig is. Daar was het urenlang over gegaan, toen de fractievoorzitters nog aan de beurt waren en Schoof in het kabinetsvak alleen maar kon luisteren.

Dilan Yesilgöz gunde de premier veel vrijheid, zei ze. Hij mocht wat haar betreft „onderzoeken wat de rol van Nederland en van Europa kan zijn om te zorgen voor vrede en veiligheid”. Dan moest je, vond zij ook, niet al van tevoren zeggen: „Maar daar mogen dan géén troepen bij.

” Ze noemde Geert Wilders niet, ze bedoelde hem wel: de PVV is als enige coalitiepartij nu al tegen het sturen van Nederlandse militairen naar Oekraïne. Yesilgöz vond dat kinderachtig. Aan de internationale onderhandelingstafel zou niemand Nederland nog serieus nemen.

Daar zouden ze dan tegen Schoof zeggen, zei Yesilgöz: „Ga effe opzij, de volwassenen zijn in gesprek.” Wilders vond juist dat de opdracht aan Schoof, de komende tijd, heel precies omschreven zou moeten zijn. Hij zag het, zei hij, Schoof niet zomaar doen, maar zonder duidelijke afspraken vooraf kon die wél „met de meest gekke dingen terugkomen”.

BBB’er Vermeer vertrouwde het ook niet helemaal, zei hij tegen Yesilgöz. Bedoelde ze dat zij Schoof „een blanco cheque” meegaf? Schoof, in het kabinetsvak, maakte aantekeningen. Nu staat hij achter de katheder en zegt dat hij alle ideeën over wat hij mag op zich laat „inwerken”.

Hij voelt, zegt hij, „echt álle vrijheid”. En dan: „Natuurlijk wel in enige gebondenheid.” Van alle ministers en staatssecretarissen in het kabinet is Schoof het meest bekend bij kiezers, bleek in december uit onderzoek van Ipsos I&O: 82 procent van de ondervraagden kende hem.

Mona Keijzer van BBB stond tweede met 75 procent. In het rijtje betrouwbaarste Haagse politici stond Schoof op 3, net na Geert Wilders en CDA-leider Henri Bontenbal. De onderzoekers noemen het „knap” dat 5 procent van de ondervraagden hem zelfs de beste politicus van 2024 vond.

Voor iemand zonder eigen achterban, Schoof is partijloos, werd dat gezien als een prestatie. „Hij doet het toch maar”, was de reactie van kiezers. Schoof heeft een „lastige taak”, die hij „netjes” uitvoert.

Hij werd ook „moedig” genoemd. Schoof, lijken ze te bedoelen, heeft zich staande moeten houden met vier regeringspartijen die elkaar niet vertrouwen en bijna aan een stuk door ruzie met elkaar maken. Ipsos I&O-onderzoeker Peter Kanne zegt dat „vooral rechtse kiezers positief” waren.

„Maar ook door links werd mild over hem geoordeeld.” Of Schoof ook gezag heeft? „Nee”, zegt Kanne. „In elk geval níet vanuit een mandaat van de kiezer.

Als politicus verdien je je gezag bij verkiezingen.” Schoofs voorganger Mark Rutte gebruikte zijn kiezers op de momenten dat hij het moeilijk had, zoals na de ‘functie elders’- affaire in 2021. Of hij moest aftreden? „Ik heb wél”, zei hij toen, „het vertrouwen gekregen van bijna twee miljoen kiezers.

” Schoof was bij de verkiezingen van 2023 nog topambtenaar. „Het zou wél kunnen”, zegt Peter Kanne, „dat hij alsnog gezag krijgt door een crisis. Want dan kun je ook als ongekozen bestuurder gezag opbouwen, kijk naar Femke Halsema in Amsterdam in de tijd van de Maccabi-rellen.

” En een crisis, die is er. Door Trump, die de kant van Poetin kiest, staat de vrede en veiligheid in Europa op het spel. Schoof is op de veiligheidsconferentie in München, vorig weekend.

Daar zegt de Amerikaanse vicepresident JD Vance dat Europa „van binnenuit” bedreigd wordt, hij steunt de Duitse, extreem-rechtse partij AfD. In de zaal is onmiddellijk het besef: Europa staat er alleen voor. Op die conferentie spreekt Schoof met politici uit landen als Noorwegen, Denemarken, Albanië, Finland, en ook met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky, Navo-baas Mark Rutte en Keith Kellogg, Trumps speciale gezant voor Oekraïne en Rusland.

Na afloop zegt Schoof tegen journalisten over de speech van JD Vance alleen dat hij „verbaasd” is. Hij is voorzichtig over de VS en formuleert omslachtig, heel anders dan de regeringsleiders van Duitsland en het VK. De Amerikanen blijven volgens hem „een partner”.

„Dat is ons wederzijds belang. Maar de Amerikaanse regering heeft duidelijk een paar andere opvattingen over hoe ze hiermee om willen gaan en ik denk dat het goed is dat de Europese landen zich daar ook, zeg maar, toe verhouden.” Schoof, die er vermoeid uitziet, zegt ook dat hij in het kabinet en de Tweede Kamer vast en zeker „een stevige discussie” zal moeten voeren.

Maar dat hij nu alvast bereid is om de vraag over Nederlandse troepen in Oekraïne „echt serieus” te bekijken. Twee dagen later zit Schoof bij Emmanuel Macron in het Élysée in Parijs, aan een ronde tafel. Wie er ook zijn: de regeringsleiders van Duitsland, Denemarken, Spanje, Italië, het VK, Spanje en Polen, de Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, voorzitter Antonio Cósta van de Europese Raad, NAVO-leider Mark Rutte.

Schoof heeft zijn plek aan tafel net als Denemarken te danken aan de grote steun van zijn land aan Oekraïne, waar vooral Rutte zich als premier voor heeft ingezet. Schoof valt er niet op, zegt iemand die bij de bijeenkomst betrokken was. „Een beetje grijs, tussen allemaal héél stevige personen.

” Onder diplomaten wordt er over Schoof niet gepraat als iemand met wie ze rekening moeten houden. Dat komt volgens bronnen vooral omdat hij geen Europese politieke ‘familie’ achter zich heeft staan. Zoals Olaf Scholz kan rekenen op de christen-democraten en Macron op de liberalen.

Daar komt nog bij dat ook buiten Nederland iedereen wel weet hoe wankel de coalitie is waar Schoof het van moet hebben. En hoe zijn leiderschap voortdurend onderuit wordt gehaald door X-berichten van Geert Wilders. Schoof heeft vóór Parijs een rondje gemaakt langs de fractievoorzitters van de coalitie en in het debat van dinsdagavond wordt duidelijk: toen al had hij gehoord dat Wilders niets moet hebben van een missie met Nederlandse militairen.

Het is voor Schoof dus geen verrassing dat Wilders erover twittert, op de dag van de bijeenkomst in Parijs. De PVV vindt dat de Oekraïense mannen die naar Nederland gevlucht zijn moeten teruggaan om zélf te vechten. Maar wat de leider van de grootste regeringspartij ook zegt, Schoof maakt na de bijeenkomst opnieuw duidelijk dat zijn kabinet wél bereid is om te praten over deelname aan een troepenmacht in Oekraïne.

Het zou „onverstandig” zijn, zegt hij, om daar níet over te willen praten. Zoals ook Yesilgöz benadrukt, dinsdagavond in het Tweede Kamerdebat over Trump en Oekraïne. Ze vindt dat Geert Wilders „niet moet wegkijken”.

Die reageert geïrriteerd. „Ik moet helemaal niks. Helemaal níks moet ik.

En zeker niet als mevrouw Yesilgöz het zegt. Dan moet ik het niet alleen niet, dan dóé ik het ook niet.” In de zaal en op de tribune wordt gelachen.

Er is ook verbazing: zegt hij dit echt? De fractievoorzitters van de oppositie zien dinsdagavond wat ze al maanden zien: vier coalitiepartijen die elkaar het licht in de ogen niet gunnen. Zelfs niet als het draait om oorlog en vrede. En die ook niet bereid zijn om met z’n allen de premier de ruimte te geven die hij nodig heeft in zulke extreme omstandigheden.

Mirjam Bikker van de ChristenUnie staat op om Schoof te helpen. Ze ziet, zegt ze, hoe moeilijk de coalitiepartijen het met elkaar hebben en hoe verschillend ze denken. „Vermoeiend”, vindt ze.

De premier heeft zóveel problemen om te „fiksen”. Dan zou hij zich toch „gesteund moeten weten”? Ze wijst op zichzelf en zegt: „Van óns krijgt u die.” Schoof buigt zich naar voren en knikt: „Dank u wel, voor deze hartverwarmende woorden.

” Ook CDA-leider Henri Bontenbal kan het geruzie in de coalitie nauwelijks nog aanzien. Hij maakt zich zorgen, zegt hij. „U heeft in elk geval de volledige support van de CDA-fractie.

” Door die steun benadrukken Bikker en Bontenbal hoe alleen Schoof staat, in hun ogen. In de Haagse politiek kan dat ook een spel zijn: kijk eens hoe zwak deze premier is, dat hij óns nodig heeft, de oppositie. Bikker zegt een paar dagen later, in het restaurant van de Tweede Kamer, dat het zeker niet zo bedoeld was.

„Er staat nu zóveel op het spel, als premier moet je dan weten dat je kunt handelen. Dat je kunt doen wat nodig is. Dat je niet steeds achterom hoeft te kijken of je iedereen wel mee krijgt.

” Wat zegt dat volgens haar over het gezag van Schoof? „Het zegt volgens mij alles over de coalitie. Hoe ze daar met elkaar omgaan, en met de verantwoordelijkheid van regeren. En dat op zúlke spannende momenten.

Feit is dat hij minder gezag heeft in het buitenland als de leider van de grootste regeringspartij steeds andere dingen zegt dan hij.” Dáárom liep ze naar voren, zegt ze. „Het is in het belang van Nederland dat we iemand aan de internationale tafels hebben zitten naar wie geluisterd wordt.

” Op donderdagmiddag zet Schoof zelf een bericht op X, over de telefoongesprekken die hij net ervoor had met de VN-gezanten in het Midden-Oosten: Jeanine Hennis en Sigrid Kaag. Hij bedankt ze voor hun werk en zegt dat hij hoopt op „duurzame stabiliteit”. Wilders reageert onmiddellijk.

Hij twittert een foto van het podium van Hamas bij de overdracht van de lichamen van vier gedode gijzelaars, onder wie een baby en een peuter. En de tekst: „Lekkere timing, Dick.”.