Componist Max Richter biedt troost in troebele tijden: 'Kunst is ons ultieme bindmiddel'

“Hij heeft de manier waarop ik muziek hoorde voorgoed veranderd,” liet The handmaid’s tale -actrice Elisabeth Moss onlangs optekenen over Max Richter. Bij Bozar biedt de gevierde neoklassieke componist van het acht uur durende Sleep, doorbraakplaat The blue notebooks en het nieuwe In a landscape troost in een getroebleerde wereld. Max Richter (58) heeft net de eerste liveshow van zijn nieuwe tournee achter de rug wanneer we hem videobellen in zijn studio in het Engelse Oxfordshire.

Hij is nog steeds onder de indruk van de reacties. “Live spelen blijft na al die jaren het leukste. Die unieke realtime-ervaring die je tijdens een concert deelt met je publiek valt niet te overtreffen.



” Zelf konden we dat ooit aan den lijve ondervinden in de Onze-Lieve Vrouwekathedraal in Antwerpen. De barokke kerk was voor de gelegenheid helemaal uitverkocht en volgestouwd met veldbedden voor een nachtelijke marathonperformance van zijn acht uur durende compositie Sleep . Tussen de repetitieve klanken en met vipzicht op onder meer De kruisafneming en De tenhemelopneming van Maria , twee topstukken van Rubens, konden de bezoekers zich tussen droom en werkelijkheid laven aan de meditatieve kracht van Richters muziek.

Eerder vertelde de componist ons al dat de “psychologische textuur” van de ruimte en de dromerige, zich traag voortslepende muziek een ideale match waren, met de architecturale praal van de kathedraal als ideale handlanger voor een haast rituele contemplatie. “Zo’n enorm bouwwerk binnenstappen doet me altijd stilstaan bij de sciencefictionachtige impact die dat eeuwen geleden moet hebben gehad. Maar Sleep bood met zijn lage frequenties de aanwezigen vooral ruimte om na te denken over dingen waar anders geen tijd voor was.

De compositie reflecteerde een tijdgeest waarin alles steeds sneller moest, en waarin we meer tijd doorbrachten achter schermen en daarmee vooral de grote databedrijven een dienst bewezen.” Richter reageerde met een app om zijn compositie behapbaarder te maken voor het publiek. Zo werd een persoonlijk wiegelied voor een dolgedraaide wereld iets functioneels.

“Behalve een muziekstuk werd het plots ook een nutsvoorziening om mensen de ruimte te geven om tot rust te komen. Als je het idee om kunst te personaliseren omarmt, is het vanzelfsprekend dat je je publiek de kans biedt om de architectuur ervan naar zijn goeddunken te ontwikkelen. Ook daarom vind ik de app nog steeds geweldig.

” “Tegenwoordig hebben algoritmes het vooral op je data en je tijd gemunt. De Sleep -app is een interessantere manier om een technologisch paradigma toe te passen op creatief werk. Maar hoeveel weerstand er ook is tegen sommige technologieën, op zich zijn ze neutraal.

We moeten alleen een manier zien te verzinnen om ze toe te passen die ook heilzaam is voor de mens. Dat lukt niet als je daar alleen de grote dataplatformen over laat beslissen. Laat ons onze communicatie dus opnieuw in handen nemen.

” Elk optreden is uniek, maar de tracks uit The blue notebooks , zo merkte Richter op, blijven overal resoneren. Het album verscheen in het zog van de door George Bush en Tony Blair op basis van foute data geïnstigeerde oorlog in Irak. “Ook nu leven we in een getroebleerde tijd.

De geopolitieke vraagstukken die het album adresseerde zien we opnieuw onder ogen, en helaas is mijn muziek van twintig jaar geleden weer pijnlijk toepasselijk.” Het bevreemdende aan het werk van Richter is dat het pijn kan omzetten in troost. Het voorbeeld bij uitstek om het brede appeal ervan te vatten is ‘On the nature of daylight’, het bekendste stuk uit The blue notebooks , omdat het zich via tal van soundtracks in het collectieve geheugen wist te wurmen, en daar in zijn typerende mineur toonaard elke keer opnieuw diepe sporen nalaat.

Recent hield BBC-host Jools Holland het haast niet droog toen Richter er enkele noten van speelde in zijn kleedkamer. Of neem Elisabeth Moss. De actrice achter Offred in The handmaid’s tale mocht zichzelf spelen in de videoclip van de compositie en leek thuis te komen.

“Die enkele noten brengen me altijd onmiddellijk op de plek waar ik moet zijn,” klonk het onlangs nog. “Max heeft de manier waarop ik muziek hoorde en wat ik dacht dat een score kon zijn voorgoed veranderd.” Ze is lang niet de enige die er zo over denkt.

Het is niet raar om de muziek van toen nu weer op te diepen, vindt Richter. “Maar als je een oud stuk speelt, herken je er wel een vorige versie van jezelf in, en van de man die ooit de beslissing heeft genomen om het op een bepaalde manier aan te brengen. Dat is interessant, maar langzaamaan beginnen stukken hun eigen leven te leiden.

Mensen beginnen er zich om andere redenen mee te verbinden en aan te hechten. Dat maakt dat ze niet meer alleen van mij zijn.” In a landscape zorgt voor tegenwicht.

“Muzikaal belichaamt de nieuwe plaat een terugkeer naar de bron. Na het orkestrale werk op mijn vorige albums wilde ik mijn basispalet van piano en strijkers opnieuw onderzoeken.” De ‘Life studies’, geluidsfragmenten die hij met zijn iPhone uit zijn dagelijkse leven plukte en tussen de composities mikte, staan met beide voeten in de realiteit.

“Je hoort me thuis met de kinderen aan de ontbijttafel of onderweg op tournee. Die reallifeontmoetingen zorgen ook voor een aaneenschakeling van contrasten, want beurtelings hoor je dus een stuk intentioneel gecomponeerde muziek en een haast random opname die het onverwachte vertegenwoordigt.” Je zou eruit kunnen afleiden dat zelfs een pandemie het razende tempo amper heeft kunnen stoppen, en onze levens zelfs nog wat schokkeriger heeft gemaakt.

Tijdens ons vorige gesprek, drie jaar geleden, stelde Richter zich de vraag waarom we de coronacrisis niet zouden aanwenden voor “een herstart, zoals je die ook doorvoert als je computer gek is geworden en vastloopt. Als een kans om te herdenken welk soort wereld we echt willen, want naast doemdenken is ook hoop een menselijke eigenschap.” “Heeft de pandemie ons dan niet teruggeworpen op onze fundamenten: de mensen van wie we houden, onze familie, muziek, boeken, kunst .

..?” Hoewel zijn oproep in de brede samenleving in dovemansoren viel, lijkt hij op In a landscape die fundamenten voor zichzelf extra te onderschrijven.

“Klopt helemaal. De boeken op de hoes en de vele referenties naar schrijvers en dichters in de muziek weerspiegelen meer dan ooit de grote waarde die ik hecht aan cultuur als ultiem bindmiddel. Kijk naar Studio Richter Mahr, de creatieve ruimte die ik samen met mijn vrouw oprichtte, en die voor het eerst dienstdeed als opnameruimte voor mijn muziek en ook collega-kunstenaars een werkplek aanbiedt in het groen.

” In a landscape is uit via Deutsche Grammophon/Universal, Max Richter treedt op 30/11 op in Bozar. bozar.be.