1 month Ago
Boze droom + nachtmerrie = boze nachtmerrie? A ls in een tekst twee woorden of uitdrukkingen door elkaar worden gehaald, gaat bij menig lezer algauw het contaminatiealarm af. Neem de krantenkop die gisteren in Trouw stond: ‘Boeren worden maar niet wakker uit de boze blauwtongnachtmerrie’. Ontwaken doe je uit een ‘boze droom’ óf uit een ‘nachtmerrie’, foetert onze innerlijke schoolmeester, want ‘nachtmerrie’ en ‘boze droom’ zijn twee taalvormen voor hetzelfde verschijnsel.
Zoomen we even uit, dan wordt het oordeel misschien toch wat minder stellig: het woord nachtmerrie kan met allerlei adjectieven worden gecombineerd: ‘vervelende, ellendige, nare, angstaanjagende, verschrikkelijke nachtmerries’. Er zou waarschijnlijk geen haan naar hebben gekraaid als er in de krantenkop bijvoorbeeld gewag gemaakt was van een ‘nare blauwtongnachtmerrie’, ook al is een nachtmerrie van zichzelf ‘naar’ en klinkt ‘nare nachtmerrie’ dus enigszins dubbelop (pleonastisch). Waarom roept de combinatie ‘boze nachtmerrie’ dan wel weerstand op? Dat komt doordat ‘boos’ in deze context een betekenis heeft (schadelijk of verderfelijk) die dit woord alleen nog in staande uitdrukkingen (zoals boze droom, boos plan en boos opzet) heeft.
In deze betekenis combineert ‘boos’ niet gemakkelijk met andere woorden, waardoor ‘boze (blauwtong)nachtmerrie’ enigszins gezocht oogt en als een contaminatie ervaren kan worden. Een meer evidente verhaspeling stond vorige week trouwens in de Vlaamse krant De Morgen : ‘Alle alarmbellen op rood bij de Democraten’. Alarmlichten gaan op rood, maar alarmbellen rinkelen of gaan af.
Als die twee uitdrukkingen door elkaar worden gehaald, levert dat een stijlfout op (als het om een onbedoelde verhaspeling gaat). Óf het is een stijlfiguur. Het is namelijk ook mogelijk dat ‘alle alarmlampen op rood’ en ‘alle alarmbellen aan het rinkelen’ bewust door elkaar zijn gehaald om een komisch effect te sorteren.
Peter-Arno Coppen en Ton den Boon helderen grammaticale geschillen, etymologische enigma’s en andere taaltwijfels voor u op. Ook een taalvraag? Mail peter-arno.coppen@ru.
nl of [email protected] . Een stukje voor lezers die daarvan houden Iets voor lief nemen is vanzelfsprekend geworden Deugt het woord windpark eigenlijk wel?.
