Bij Ada Ozdogan krijg je ‘Tarantino in het theater’: ‘Ik hou erg van zijn bullshit -dialogen’

‘Waar zijn de doekjes?”, klinkt het in de repetitiezaal van Het Zuidelijk Toneel in Tilburg. Actrice Julia Ghysels heeft een zakje bloed in haar mond stukgebeten, en dat bloed druipt nu over haar kin, maar ook op de grond en op haar kleren. „Ik denk dat we straks moeten dweilen”, zegt regisseur Ada Ozdogan.

Daarna wordt de grootte van de zakjes, de dikte van het bloed en de hoeveelheid zakjes besproken. Want er zal veel bloed vloeien. Welkom bij Holly Goosebumps , de nieuwe voorstelling van Ada Ozdogan, die furore maakt met haar filmische, groteske theaterstijl, waarbij ze spektakel en effecten niet schuwt.



Quentin Tarantino in het theater krijg je bij haar, zoals ook te zien was in originele en inventief vormgegeven voorstellingen als de western Grace en sf-drama The Returned . Het is een associatie die ze omarmt, want de 35-jarige regisseuse is een groot liefhebber van Tarantino’s werk, inclusief de hilarisch-absurde teksten en het operateske geweld. Ook de nieuwe voorstelling lijkt dezelfde vrolijk-bizarre kant op te gaan.

De titel is de naam van het meisje dat ontdekt dat ze een halfgodin is. Door haar is de maan verdwenen en zij is de enige is die hem terug kan krijgen, vertelt Ozdogan na de repetitie. „Holly gaat op een queeste om de verantwoordelijke, haar demonische moeder, te klappen , zoals dat heet in het script.

” Vermoorden dus. Ozdogan wilde graag een stuk maken over een moedermoord. In de Griekse en Romeinse mythologie komt dat nauwelijks voor, zag ze, wel meer in de Mesopotamische mythologie, in het Gilgamesj -epos.

„In een van die dark vrouwenverhalen stuitte ik op Lamastu, godin van kindersterfte. Ik dacht: ‘O wow. Is het niet vet als ik een soort pulp maak van mythologische verhalen, met Lamastu als kind van Athene?’” Zo kreeg Holly de Mesopotamische Lamastu als moeder en de Griekse Athene en Prometheus als grootouders.

Ozdogan had „zin in een verhaal waar de drive is dat je wilt moorden”. Dat begon bij het zien van wraakfilm Kill Bill van Tarantino, waarin Uma Thurman de moordenaars van haar man en kind opspoort en doodt. „Tarantino had het idee van de Japanse film Lady Snowblood (uit 1973), over een vrouw die haar moeder wreekt.

Het zijn allebei films zonder veel plot, met bijna alleen gevechten, maar toch blijf ik kijken.” Wat maakt Tarantino inspirerend? „Dat is vooral zijn eclectische manier van maken. In zijn Inglourious Basterds , een film over de Tweede Wereldoorlog, gebruikt hij bijvoorbeeld muziek uit spaghettiwesterns.

In Kill Bill zit een stuk animatie in manga-stijl. Omdat dat zo goed uitpakt, voelde ik een vrijbrief om ook zo te werken: lenen, citeren, refereren en heel veel verschillende bronnen benutten. Bij hem zag ik dat je op die manier ook een eigen signatuur kan ontwikkelen.

Je herkent zijn films meteen.” Bij de repetitie hoorde ik dat het dansje van John Travolta en Uma Thurman uit ‘Pulp Fiction’ ook in ‘Holly Goosebumps’ komt. „Tarantino heeft het weer van Fellini, uit 81⁄2 .

Het dansje komt erin, maar op een weirde, stroopachtige manier. Ik heb het al eens eerder gedaan in een voorstelling, want ik leen ook vaak van mezelf.” In het script is sprake van een fontein van bloed.

Erg Tarantino-esque. Gaat dat lukken? „Ik wil dat het er echt uitziet en dat maakt het te duur. Het moet geen gimmick worden.

Ik hou erg van de illusie. Voor mij zit de humor in een zo serieus mogelijke uitvoering. En van zo veel bloed krijg je ook veel vieze kostuums, en te veel moeten wassen, is tegen de duurzame idealen van Het Zuidelijk Toneel.

„Wat wel in de voorstelling komt, is een andere kant van Tarantino waar ik erg van hou: de bullshit-dialogen. Zoals in Reservoir Dogs , wanneer die boeven rond de tafel de teksten van Madonna analyseren. Ik hou van personages die te veel praten, zoals ikzelf doe.

” Voor deze voorstelling liet je je ook inspireren door soundtracks. „Bijna elke scène refereert wel aan een film. Als Holly wegloopt van huis verwijst de muziek bijvoorbeeld naar E.

T. van Steven Spielberg. In E.

T. zijn het jongetje Elliott en E.T.

telepathisch verbonden: wat E.T. meemaakt, ervaart Elliott.

Dat zie je in een paar scènes met stil spel waar John Williams geweldige muziek onder zet. Alles wat Elliott voelt, wordt ingekleurd door de muziek.” Wat voor soort muziek gebruik jij? „Mijn geluidsontwerper, Jip van den Dool, leent veel van John Williams: megaveel violen, bellen en blazers.

Als Holly boos is, hoor je blazers. Is ze wanhopig dan wordt de muziek dun en hoor je een fluit. Bij hoop gaat de muziek hoger en hoger.

En als ze moed vindt, komt het hele orkest bij elkaar. Superkitscherig. Daar moeten Jip en ik enorm om lachen.

Tegelijkertijd ontroert het me stiekem ook. En krijg ik dus kippenvel. Die ‘goosebumps’ uit de titel zitten in de muziek.

” Er is een ‘special surround soundsystem’ las ik. „In het theater heb je normaal gesproken twee boxen boven het toneel hangen. Wij hebben net als in de bioscoop boxen om de hele zaal heen.

Daar gaan we mee spelen. Dat een bepaald geluid bijvoorbeeld maar uit één hoek komt.” Wat maakt film zo fijn? „Je kan films meenemen, net als een boek, en overal waar je maar wilt streamen.

En in de bioscoop word je helemaal omhelsd door het geluid. Een van mijn grootste irritaties in het theater is de afstand tussen zaal en acteurs. Ik vraag aan mijn technici altijd of het geluid van de zenders harder mag.

Dat is not done , want dan klinken de stemmen niet meer natuurlijk. Maar ik wil juist dat het artificieel wordt. Dat ik een stem als het ware naast me hoor, is magisch.

„Elke voorstelling is een zoektocht naar een divine samenkomen van beeld en geluid. Ik ben nogal perfectionistisch en mierenneukerig en soms zou ik willen dat ik de montagekamer in kon duiken om een voorstelling precies goed te krijgen.” Een andere inspiratiebron voor Holly Goosebumps was „een coming-of-ageperiode” als begin-twintiger.

„Dat was een fase waarin ik doorkreeg dat mijn ouders net als ik onbeholpen mensen zijn, die ook niet weten wat ze met het leven aan moeten. Voor die tijd voelde ik altijd de pressure om het voor hen goed te doen. Toen heb ik wel eens de radicale gedachte gehad: waren mijn ouders maar dood, dan heb ik die druk niet meer.

Ik schrok van de gedachte, en ook weer niet, omdat het niet serieus was. Natuurlijk wil ik dat niet. Maar ik dacht ook: wow, wel een theatrale gedachte, misschien moet ik daar een keer iets mee doen.

Het idee dat je je ouders moet vermoorden om autonoom te kunnen zijn, heb ik vormgegeven in deze voorstelling.” De relatie met haar moeder is „eigenlijk wel oké”, zegt ze. „Ik kan goed met haar praten.

Ze is vrolijk, gepassioneerd en superslim. Daarnaast hebben we absoluut triggers .” Die triggers houden verband met het levensverhaal van haar ouders, „twee getraumatiseerde mensen die veel hebben meegemaakt”.

Haar ouders, Turks-Koerdisch, moesten vluchten uit Turkije. Dat maakt de relatie „genuanceerd en complex”. Haar ouders scheidden toen ze klein was.

„Mijn moeder had daarna last van het schuldgevoel dat single moeders vaak hebben: ben ik wel genoeg voor mijn kind? Ze heeft ook een enorm schuldgevoel omdat ze ver van haar familie verwijderd raakte, met wie ze in Istanbul een hechte gemeenschap vormde. Dat gevoel van community ontbrak in Nederland.” Ozdogan vertelt over een sinterklaasviering, alleen met haar moeder.

„Later vertelde ze dat ze had gehuild, omdat ze het zo zielig voor me vond in mijn eentje. Terwijl ik dat niet zo had ervaren, want ik was blij met de cadeautjes. Het trauma van moeten vluchten, familie achter moeten laten en vrezen dat zij háár moeder heeft teleurgesteld, projecteerde ze op mij.

Als volwassene snap ik dat beter en weet ik waar het vandaan komt.” In de voorstelling wordt Holly opgevoed door twee adoptievaders. „Daarin neem ik de relatie met mijn vader mee: zijn angsten en trauma’s, die hij ook op mij heeft geprojecteerd.

” Die trauma’s stammen van zijn verleden als opgejaagde communist, vertelt ze. Hij maakte deel uit van de hoogste rangen van de communistische partij in Turkije, die bruut werd onderdrukt. Zijn collega’s werden opgepakt, gemarteld en gedood of kregen lange gevangenisstraffen.

Haar vader werd opgeleid in Moskou. „Laatst vertelde hij dat hij daar leerde hoe je moet achtervolgen en hoe te herkennen dat hij werd gevolgd. Als ik als kind met hem naar de bioscoop ging, checkte hij automatisch de nooduitgangen en vertelde me hoe we weg konden komen als er wat gebeurde.

Dat is toch een vorm van paranoia, die je per ongeluk overdraagt aan je kind.” Kijk jij ook naar de nooduitgangen in de bioscoop? „Ja, ik kijk daar wel naar. Ik ben ook een angstig persoon, die heeft gekampt met depressies en een burn-out.

Dat is lang geleden al begonnen met pittige paniekaanvallen.” Verwerk je die ervaringen bij het schrijven? „In dit stuk beschrijf ik hoe trauma wordt overgedragen van ouder op kind. Het gaat niet letterlijk over mij en mijn ouders.

Ik fictionaliseer. Maar Holly is wel iemand die net als ik dingen snel negatief bekijkt en snel in paniek raakt. En mijn vader keert terug in de vorm van een gedisciplineerde samoerai-meester.

„Holly heeft een vriend met wie ze op queeste gaat. Iemand die obsessief op zoek is naar de zin van het leven. Hij creëert kleine waarheden voor zichzelf om door te kunnen leven, zoals ‘Niet naar de horizon turen, gewoon naar je voeten blijven kijken.

’” Gaat dat eigenlijk over jou? „Dat is zeker een kant van mezelf. Ik probeer te vechten tegen het gevoel dat er geen antwoorden bestaan in het leven, geen waarheid. Nietzsche lezen helpt me daarbij.

Hij schrijft dat waarheden met je meegroeien, en dat er daardoor steeds een nieuwe waarheid is. „Ik dacht ook lang dat ik naar mijn voeten moest kijken. Dat ‘in het moment leven’ de oplossing was.

Maar dat maakt het leven te ongestructureerd en richtingloos. En dan is het toch fijn om te dagdromen. Dus ik probeer nu tegelijk een richting voor mezelf te bepalen, én goed in het hier en nu te zijn.

Dat leer ik door veel te mediteren en aan yoga te doen. Bij een repetitie zeg ik tegen mezelf: geniet van de acteurs, van het plezier van het maken.” Dat gaat niet vanzelf? „Ik moet een knop omzetten.

Als ik alleen ben, moet ik moeite doen om mezelf sane te houden. Maar als ik bijvoorbeeld hier binnenloop en een vrolijke ‘goeiemorgen’ krijg, dan ben ik, door die energie, meteen hier.” Van Holly wordt meermaals gezegd dat ze ‘dark’ is.

„Ik kan in mijn hoofd snel dark gaan. Het wijst op een negatieve gedachtenspiraal, waarbij je in doemscenario’s denkt: ‘Doe ik het wel goed, ben ik überhaupt een goed mens, misschien ben ik een slecht mens, een monster.’ Op die manier.

Je denkt jezelf in een kramp. Om dat om te kunnen buigen, heb ik lang therapie gehad.” Terwijl je van een afstandje bezien almaar carrière maakt.

„Grappig. Ik snap het wel, want zo kijk ik ook naar anderen. Maar zelf heb ik het gevoel dat het nooit klaar is.

Je wilt een catharsis, paf, een ontploffing. Dat was het gevoel dat ik als kind had als ik een vondst deed: een fontein van confetti. Maar het leven doet niet aan confetti.

”.