Bestand Libanon bevriest conflict maar biedt nog geen oplossing voor onderliggende problemen Midden-Oosten

Toen Israël een paar maanden geleden de enigszins sudderende strijd met Hezbollah snel liet escaleren, hield de wereld de adem in. Zou het toch al zo instabiele Midden-Oosten hierdoor worden meegezogen in een nog veel bredere oorlog die de hele regio in vuur en vlam zou zetten? Zo ver kwam het uiteindelijk niet, al namen de aartsvijanden Israël en Iran, beschermheer van Hezbollah, elkaar wel degelijk opnieuw onder vuur. De na Amerikaanse bemiddeling verkregen wapenstilstand tussen Israël en Hezbollah die deze week inging bevriest het conflict in Libanon in elk geval voorlopig.

Maar de meeste analisten waarschuwen dat het staakt-het-vuren op zichzelf geen oplossing biedt voor de onderliggende problemen. Israël en Iran blijven als kemphanen tegenover elkaar staan. Niet toevallig liet premier Netanyahu dinsdag weten dat het bestand Israël in staat stelt zich beter te concentreren op de bedreiging die volgens hem uitgaat van Iran.



Vaststaat dat de machtsverhoudingen in het Midden-Oosten het laatste jaar verschoven zijn door de Gaza-oorlog en later die in Libanon. De inval van 7 oktober 2023 door Hamas in Zuid-Israël verraste en traumatiseerde Israël niet alleen, hij suggereerde ook dat Israël kwetsbaarder was dan velen hadden vermoed. Het feit dat Israël in de maanden daarna ondanks de gigantische verwoestingen die zijn leger in de Gazastrook aanrichtte Hamas niet volledig wist uit te schakelen, versterkte dat beeld.

Dat Israël door Zuid-Afrika op verdenking van genocide werd gedaagd voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag en de recente arrestatiebevelen van het Strafhof tegen premier Netanyahu en oud-minister van Defensie Yoav Gallant op verdenking van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid, schaadden Israëls aanzien op een ander vlak. Het leek in dit licht vooraf een waagstuk voor Israël om het tegelijkertijd nog eens op te nemen tegen het veel sterker dan Hamas geachte Hezbollah. Dit beschikte immers over een enorm rakettenarsenaal en tienduizenden goed getrainde, tijdens de Syrische oorlog geharde strijders.

Maar in een tijdsbestek van slechts enkele weken bracht Israël, dat zich al jaren op een grotere confrontatie met deze vijand had voorbereid, Hezbollah vernietigende klappen toe. Via een reeks aanslagen en aanvallen, van het massaal laten exploderen van piepers en walkietalkies tot bombardementen waarmee de ene na de andere Hezbollahleider – ook Hassan Nasrallah – werd geliquideerd, liep Hezbollah al te suizebollen voor de eerste Israëlische grondtroepen Zuid-Libanon binnenvielen. Veel Iraanse hulp kreeg Hezbollah bovendien niet.

Iran volstond na een aanval in april met nog één andere directe raketbeschieting op Israël. Ook het feit dat Israël tamelijk ongeschonden uit de directe confrontaties met Iran kwam, verhoogde het zelfvertrouwen van de Israëliërs. Israël wist de inkomende Iraanse raketten met hulp van zijn bondgenoten grotendeels uit de lucht te schieten.

Begin oktober zinspeelde premier Netanyahu zelfs openlijk op een spoedige val van het islamitische regime in Teheran. „Als Iran eindelijk vrij is, en dat moment zal veel sneller aanbreken dan mensen denken, zal alles anders zijn”, zei hij in een videoboodschap, een medium waarvan hij zich steeds frequenter bedient. De machthebbers in Iran hebben inderdaad reden tot bezorgdheid.

De zogeheten As van verzet, een los samenwerkingsverband van pro-Iraanse groepen uit Libanon, Syrië, Irak, Jemen en de Palestijnse gebieden (Hamas), bleek zwakker dan vermoed. Dit was een grote tegenslag, want achter deze zorgvuldig door wijlen generaal Qassem Soleimani opgebouwde verdedigingslinie had Iran zich relatief veilig gewaand. Het had na de acht jaar durende verwoestende oorlog met buurland Irak in de jaren tachtig gehoopt hiermee te kunnen vermijden dat het zelf weer direct betrokken zou raken bij oorlogen in het Midden-Oosten.

Door de sterk verzwakte positie van Hezbollah, dat gold als Irans sterkste bondgenoot in de regio, oogde ook Iran plotseling een stuk kwetsbaarder . Niet alleen militair – de Iraniërs vertrouwen vooral op hun geavanceerde raketten en drones - maar ook politiek en economisch. De populariteit van het regime is de laatste jaren steeds verder gedaald.

De protesten in 2022 na de dood van een Koerdische die haar hoofddoek niet correct zou hebben gedragen, konden slechts met grof geweld de kop worden ingedrukt. Mede door de talrijke economische sancties van de VS blijft de welvaart in Iran ver achter bij die van andere oliestaten zoals Saoedi-Arabië of de Verenigde Arabische Emiraten. Ook de rentree van de Amerikaanse president Trump in januari belooft weinig goeds voor Iran.

Onder zijn eigen nieuwe president Masoud Pezeshkian had Teheran juist graag een nieuwe deal willen sluiten over sanctieverlichting in ruil voor concessies rond zijn nucleaire programma. Maar het was juist Trump die zich in 2018 eenzijdig terugtrok uit het nucleaire akkoord tussen Iran en de internationale gemeenschap van 2015. In plaats daarvan legde hij vijftienhonderd nieuwe sancties op.

Trump heeft ook gezegd dat hij voor bombardementen op de Iraanse nucleaire faciliteiten is om een einde aan deze bedreiging voor Israël en anderen te maken. Netanyahu voelt zich juist gesterkt door Trumps hernieuwde presidentschap. Trump zal Netanyahu naar verwachting weinig in de weg leggen, ook niet als de premier en zijn extreemrechtse kabinet nieuwe stappen zouden zetten naar annexatie van de Westelijke Jordaanoever.

Op de valreep beloofde de huidige Amerikaanse president Joe Biden weliswaar deze week zich opnieuw sterk te maken voor een wapenstilstand tussen Israël en Hamas. Maar de kans op succes lijkt gering. Netanyahu heeft immers gezworen dat hij Hamas in de Gazastrook zal vernietigen.

Zo stellig heeft hij zich over Hezbollah nooit uitgelaten, ook omdat hij wist dat dit met het veel sterkere Hezbollah onmogelijk zou zijn. Bovendien is Libanon veel groter dan de Gazastrook en kan Hezbollah zich dus makkelijker verschuilen. Koeltjes wees Netanyahu er bij de aankondiging van het bestand in Libanon op dat dit een klap in het gezicht van Hamas betekende.

„Vanaf de tweede dag van de oorlog rekende Hamas erop dat Hezbollah aan zijn zijde zou vechten. Nu Hezbollah uit beeld is, is Hamas aan zijn eigen lot overgeleverd”, zei hij, verwijzend naar het tweede front dat Hezbollah na 7 oktober 2023 uit solidariteit met Hamas had geopend door vanuit Zuid-Libanon Noord-Israël met raketten te bestoken. Het zal er nu voor Hamas inderdaad niet makkelijker op worden om weerstand aan Israël te bieden, ook omdat zijn leiders – net als die van Hezbollah – grotendeels zijn geliquideerd.

Tegelijkertijd hebben ook Israëlische generaals er al herhaaldelijk op gewezen dat Hamas steeds weer – als een klassieke guerrillabeweging – her en der in de Gazastrook zal blijven opduiken zolang Netanyahu louter op de slagkracht van het leger blijft vertrouwen. Volgens hen is er dringend behoefte aan een politieke regeling voor de Gazanen die hen perspectief voor de toekomst biedt. Netanyahu weigert dit, ook omdat zijn extreemrechtse coalitiepartners daarvan niets willen weten.

Intussen blijft ook het staakt-het-vuren in Libanon broos. Donderdag kwam het tot Israëlische beschietingen van grensdorpen omdat er in strijd met het bestand enige auto’s zouden zijn gearriveerd. Grote vraag is vooral of het vanouds zwakke Libanese leger in staat zal zijn de controle te behouden over het gebied ten zuiden van de rivier de Litani na de afgesproken terugtrekking van de Israëlische troepen en de Hezbollahstrijders.

Na een eerder conflict in 2006 lukte dat niet. Ondanks de harde klappen die het opliep is Hezbollah zeker niet verslagen. Vermoedelijk zal het weer proberen zich opnieuw in de zuidelijke grensstreek te vestigen.

Israël heeft beloofd dan meteen hard te reageren. Dat zou dan weer een nieuwe fase van de oorlog kunnen inluiden. Netanyahu’s winst zou in dat geval per saldo wellicht niet groot zijn.

.