Beklemmende aanklacht op de Fringe: hoe de minderjarige actrice de erectie van de oude acteur tegen zich kreeg aangedrukt

‘Open Air B&B! Geniet van alle weersomstandigheden! Niemand kijkt naar u om! Leef als een local!” In het satirische Op Straat , gespeeld door het Markttheater, wordt de hoogste graad van toeristenambitie, leven als de bewoners zelf, mooi op de hak genomen. Want het is waar wat ze zeggen: er leven inmiddels dertigduizend daklozen in Amsterdam. Op Straat is onderdeel van het Amsterdam Fringe Festival, dat de blik richt op jong, nieuw, aanstormend, experimenteel theater in oneindig veel variaties, op een groot aantal, soms geïmproviseerde plekken in de stad.

Zo speelt Op Straat daadwerkelijk op straat, tussen de marktkramen op het Dapperplein (Amsterdam-Oost), op een houten vloertje voor een met kranten beplakte wand. Centraal in de voorstelling staat de ontmoeting tussen Huib, wonend in het Oosterpark („derde boom links”) en Nadia. Huib, ex-piloot, op straat geraakt na een scheiding, heeft een huis in Leeuwarden in het vooruitzicht, want in die stad kunnen de instanties de woningzoekende nog wel helpen.

Met veel vaart en humor spurten de vier acteurs door scènes over kafkaëske bureaucratie op de Amsterdamse woningmarkt en bizarre regels voor daklozen. Dat alles afgewisseld met bezonnen en vrolijke liedjes. Op Straat is een goed besteed half uur.

Helemaal los gaan Mats en Maartje in De Grote Gaslight Meta-Musical , gespeeld in een zaal van restaurant Pllek (Amsterdam-Noord). Tussen de hooibalen zingen ze op een Abba-melodie (‘Lay all your love on me’) over de ruzie tussen een boer en boerin: „Jij zaait onrust en verwarring, jij bent een gaslighter .” Om daarna zelf de manipulatie en verwarring tot grote hoogte te voeren.

Heel meta ruziën ze met elkaar als acteurs over wat ze maken, en met de technicus. Ook het publiek moet eraan geloven. Hoezo drie kwartier optreden? Hoezo een musical? Het resultaat is een lekker melige chaos, met geestige verrassingen.

Ernstiger van opzet is Cowboy och meisje van Elvis de Launay in de Rode Bioscoop (Amsterdam-Centrum). Staand op een verkleedkist vertelt ze een strak gecomponeerd verhaal over Cowboy, die op zoek gaat naar Meisje, die hem heeft verlaten omdat hij zijn emoties niet kan tonen. Hij is een cactus en zal een cactus blijven, beseft ze.

Tot De Launay uit het verhaal stapt en, ook heel meta, zegt dat ze het eigenlijk over het verdriet over haar overleden vader wil hebben. Maar dat kan ze alleen in de vorm van een sprookje. Ook dat sprookje vertelt ze in fraai klinkende zinnen.

Maar de aankondiging leidt af: het is vooral zoeken naar aanwijzingen over haar vader. Drie zeer uiteenlopende Fringe-voorstellingen in het openingsweekend raken elkaar thematisch, in de driehoek aanklacht-bevrijding-emancipatie. Exit comfortzone van BB & Friends in Theater Bellevue opent met een korte compilatie van de strijd om de Nederlandse Gebarentaal geaccepteerd te krijgen (wat pas in 2021 lukte) en van clipjes waarin mensen die gebarentaal gebruiken, worden uitgelachen.

Daarna laten de dove performers Boaz Blume en Brendan Lodder zien hoe gebarentaal kan overgaan in bewegingskunst en dans. Dankzij de medewerking van een danseres en een dj werpen ze een treffend licht op de mogelijkheden van gebarentaal als kunstvorm. Exit comfortzone oogt als een goede start om dit terrein verder te verkennen.

Wat de niet dove bezoekers in ieder geval leren, is om niet te klappen, maar de handen boven het hoofd te laten wapperen, bij wijze van applaus. Puur dansgenot biedt de choreografie Dat wat ontembaar is , van Melisa Diktas, uitgevoerd in een van de zalen van broedplaats De Sloot (Amsterdam-West). In haar magnifieke, woeste dans toont Diktas haar uitzonderlijke lichaamsbeheersing, stampend en met razendsnelle bewegingen.

Gedragen door een opzwepende drumbeat, waarbij ze soms ook zelf vaardig drumt, creëert ze een intense stijl, door haar omschreven als een mengeling van traditionele Koerdische volksdans en urban contemporary dans. Van strijdbaar en duister, waarbij ze een strop om haar hals legt, transformeert haar dans naar vrolijk, sensueel en optimistisch, totdat deze tegengestelde stemmingen onontwarbaar lijken. Dit verhaal van een vrouw die zich verzet en zich bevrijdt laat zich op vele manieren begrijpen – niet in de laatste plaats als verbeelding van de Koerdische vrijheidsstrijd.

De meest uitgesproken aanklacht komt van de Vlaamse actrices Anemone Valcke & Verona Verbakel in het Engelstalige The Ego , ook in De Sloot. Lang gaat het over gebrek aan waardering voor actrices: niet aan de bak komen (Verbakel) dan wel alle inclusieve Vlaamse acteerprijzen naar mannen zien gaan – bij de Ensors, dit jaar – als je tweemaal bent genomineerd (Valcke). Tot de twee van toon veranderen en grensoverschrijdend gedrag aan de kaak stellen.

Verbakel vertelt hoe ze als minderjarige actrice in de rij voor het buffet nietsvermoedend de erectie van een vier keer oudere collega tegen zich aan kreeg gedrukt. In een slimme omdraaiing speelt ze de erotische fantasie van de man uit: ze doet alsof zij zich helemaal aan hem geeft. Het is een groteske, beklemmende, schurende scène, die de voorstelling op zijn kop zet.

Waarna de twee afsluiten met een oproep: laten we vrouwen beter beschermen..