‘Nimmer, van Erts tot Arend, was enig schepsel vrij onder de zon, noch de zon zelve, noch de gesternten,’ luidt het begin van de tekst die Adriaan Roland Holst schreef voor het Nationale Monument op de Amsterdamse Dam waar jaarlijks de 4 mei-herdenking plaatsvindt. Geen mens snapt wat er staat maar dat maakt niet uit: het gaat in dit geval om de betekenis die het monument heeft dat in 1956 werd neergezet ter nagedachtenis aan alle Nederlanders die tijdens de Tweede Wereldoorlog door oorlogshandelingen zijn omgekomen. Inmiddels is die herdenking breder geworden, waarmee – zoals het een goed monument betaamt – het Nationale Monument met haar tijd is meegegaan.

Het duurde ruim een decennium voordat het monument op de Dam er was. Inmiddels kent Nederland bijna 4.000 oorlogsmonumenten, maar 75 jaar na de oorlog stond er nog steeds geen monument voor de vermoorde Nederlandse Joden.

Het Holocaust Namenmonument kwam er pas in 2021, en het laat pijnlijk zien dat we beter zijn in het herdenken van helden en slachtoffers waar de schuldige louter de ander is, dan in het erkennen van zwarte bladzijden in de vaderlandse geschiedenis. Geconfronteerd worden met ruim 100.000 Nederlandse Joden, Roma en Sinti die door de nazi’s vermoord werden en geen graf kregen, riep lang een groot ongemak op.

We herdenken graag in Nederland. Zanger André Hazes kreeg een jaar na zijn dood een monument op de Albert Cuyp in Amsterdam, in juli werd drie jaar na de dood van misdaadverslaggever Peter R.